مقدمه

آفتابگردان با نام علمی (Helianthus annuus) و نام انگلیسی ( Sunflower) یکی از مهمترین گیاهان روغنی جهان است که حدود 14 درصد کل تولید جهانی از 9 نوع دانه روغنی مهم را به خود اختصاص داده است. این محصول در کشور ایران در جایگاه چهارم و بعـد از کنجـد از بین پنج محصول دانه روغنی قرار دارد. سطح کاشت جهانی آفتابگردان در سال ۲۰۱۸ در حدود 26/7 میلیون هکتار با عملکرد متوسط ۱۹۴۸ کیلوگرم در هکتار و تولید ۵۲ میلیون تن دانه بود. کشت آفتابگردان روغنی در ایران از سال ۱۳۴۶ آغاز و به بیش از یکصد هزار هکتار در اوایل دهه ۱۳۷۰ رسید. با این حال به دلایل مختلف از جمله خشکسالی و ملاحظات اقتصادی سطح کاشت آن کاهش یافت به طوری که در سال ۱۳۹۸ سطح کاشت آفتابگردان به صورت آبی و دیم به ترتیب 7339 و 7280 هکتار بود. .آفتابگردان جزء گیاهانی می باشد که معمولا در مناطق معتدل رشد می کند، ولی انواع مختلف آن را می توان در شرایط مختلف آب و هوایی پرورش داد. این گیاه، آفتاب دوست و نور گرا است و همراه خورشید تغییر جهت پیدا می کند.گردش طبق این گل به طرف خورشید برخلاف باور بیشتر مردم تا مرحله گرده افشانی ادامه داشته و وقتی بالغ شد جهت آن با خورشید تغییر نمی‌کند و به سمت شرق تمایل پیدا می کند.

مراحل کاشت افتابگردان

آفتابگردان از طریق کاشت بذر تکثیر میشود . بذر آفتابگردان باید عاری از تخم علفهای هرز باشد، شکسته و پوک نباشد و دارای قوه نامیه خوبی باشد .
بهترین زمان کاشت آن در ایران از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت است. آماده کردن زمین در زراعت آبی آفتابگردان شامل ،شخم پائیزه،دیسک بهاره، ماله کشی، کود پاشی و علف کش قبل از کشت می گردد. برای کاشت این گیاه، چاله هایی به عمق 3 تا 6 سانتیمتر ایجاد میشود و سپس 2 تا 3 بذر را با هم بطور ردیفی در داخل هر چاله قرار داده و روی آنها را با خاک پرکنند. البته بهتر است که بذرها را چند ساعت پیش از کاشت در آب قرار دهند . یکی از عوامل مهم در افزایش عملکرد کمی وکیفی این دانه‌ی روغنی، تامین عناصر غذایی به مقدار بهینه و به موقع، می‌باشد. آفتابگردان هم مانند سایر گیاهان نیاز به جذب مواد مورد نیاز جهت رشد و نمو از طریق خاک یا کوددهی دارد.

تغذیه و کود آفتابگردان در مراحل مختلف رشد

  • قبل از کاشت

    گل آفتابگردان یک گیاه با ریشه عمیق است و می‌تواند از عمق خاک به آب و مواد مغذی دسترسی داشته باشد و اگرچه نیازهای غذایی آن از سایر محصولات کمتر است، اما تغذیه کافی برای رشد متعادل گیاهان، گلدهی، تولید بذر و غلظت روغن بذور بسیار مهم است بنابراین تامین نیاز رشدی آن قبل از کشت از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین خاطر اصلاح و کوددهی قبل از کاشت با استفاده از کودهای آلی و معدنی توصیه می‌شود.
    از علف کشهایی که بصورت قبل از کاشت جهت کنترل بذر علفهای هرز مختلف در آفتابگردان قابل مصرف است می توان اپتام (Eptam) و تریفلور الین Ttifluralin را مورد اشاره قرار داد. میزان مصرف اپتام 4 تا 5 لیتر از مولسیون 75 درصد و میزان مصرف تریفلورالین حدود 1/2 لیتر در خاکهای سبک ، 1/8لیتر در خاکهای متوسط و2/4 لیتر در خاکهای سنگین از امولسین48 درصد می باشد.
    قارچ‌کش‌های سیستمیک کاربوکسین و متالاکسیل برای ضدعفونی بذر بر علیه بیماری‌های قارچی مناسب است.

مرحله رشد
نوع کود
نحوه استفاده
قبل از کاشتکودهای پایه و معدنیهمراه با شخم و دیسک

برای تهیه کودهای مورد استفاده این مرحله از این لینک اقدام نمایید.

کلیک کنید
  • مرحله 2 تا 4 برگی آفتابگردان

    استفاده از هیومیک اسید در این مرحله توصیه می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده است که این ماده، رشد ریشه و برگ را تقویت می‌کند. هم چنین جوانه زنی گونه های مختلف محصول را نیز تحریک می‌کند. این تأثیرات مثبت، موجب شده از آن به به عنوان کودی مناسب برای رشد گیاهان در مراحل ابتدایی در گیاه شود. به نظر می‌رسد، این کود، مکانیزم های مربوط به تحریک رشد گیاه را تنظیم می‌کند. فسفر جهت تشکیل ریشه، مکانیسم‌های انتقال انرژی، تشکیل غنچه، گل و دانه در آفتابگردان مورد نیاز می‌باشند . در اینصورت می توان از کودهای ان پی کی دارای درصد مناسب فسفر مانند 10 52 10 استفاده کرد.

مرحله رشد
نوع کود
نحوه استفاده
جوانه زنیکود هیومیک اسید و کودهای فسفر دار و یا npk 10 52 10محلول پاشی

برای تهیه کودهای مورد استفاده این مرحله از این لینک اقدام نمایید.

کلیک کنید
  • مرحله رشد رویشی تا قبل ازتشکیل غنچه آفتابگردان

    در مراحل رشد رویشی و زمانی که گیاه جوان در حال رشد است نیتروژن به مقدار زیاد در بافت گیاهی مورد نیاز مـی‌باشـد، زیـرا ایـن عنصـر جزئـی از پروتئین گیاهی، اسیدهاي آمینه، نوکلئوتیـدها، اسـیدهاي نوکلئیـک و کلروفیـل مـی باشـد ولی باید به این نکته توجه داشت که مصرف مقادیر اضافه کودهای ازته، باعث کاهش درصد روغن دانه می‌گردد . بنابراین رعایت مقدار نیتروزن مصرفی در آفتابگردان حائز اهمیت است. عنصر روی به دلیل دخالت در جذب نیتروژن برای آفتابگردان ضروری است. طبق مطالعات آهن باعث افزایش قطر طبق و وزن هزار دانه می شود.

مراحل رشد
نوع کود
نحوه استفاده
رشد رویشیکود npk 20 20 20 و روی و آهنمحلول پاشی
  • غنچه دهی آفتابگردان

    در این مرحله چنانچه نیاز گیاه به عناصر اولیه کودی در مراحل قبل تامین نشده باشد احتمالا علائم کمبود نمایان می‌شود در آنصورت تکرار استفاده از کودهای سه بیست توصیه می‌شود.
    نکته ای که باید به آن توجه کرد این است، هر چند آفتابگردان نسبت به کم‌آبی مقاوم است اما در زمان غنچه در صورت تامین نشدن رطوبت کافی در گیاه ممکن است باعث عدم تشکیل دانه و ریزش آن شود. در این مرحله گوگرد موجب می‌شود که گیاه نسبت به کم‌آبی و سرما مقاومت خوبی داشته باشد. در این میان گوگرد مایع برای جلوگیری از ورود آفات و پیشگیری از آن به صورت طبیعی و ارگانیک بسیار مفید می‌باشد. آفاتی مانند سفیدک، زنگ، انواع آفات دانه خوار،سوسک گرده خوار،و…. در کنترل بیماری قارچی عملکرد خوبی داشته است. همچنین در خصوص بیماری ها و آفات درون خاک نیز تاثیر گذار است. از این ترکیب می توانید به صورت آبیاری و محلول پاشی استفاده نمایید و مهمتر از همه باعث افزایش کیفیت محصول و دانه‌های آفتابگردان می‌شود.

    نکته: گوگرد را برای دانه های روغنی مانند آفتابگردان و کلزا و سویا و ذرت میتوان جزو کودهای پایه دانست. یکی از فواید مصرف گوگرد برای آفتابگردان این است که باعث چرب تر و روغنی تر شدن مغز آن خواهد شد که بازار پسندی بهتری را به دنبال خواهد داشت. بهترین زمان مصرف گوگرد برای آفتابگردان ابتدا در زمان چند برگی شدن و دوم در زمان قبل از گل دهی می‌باشد.
    نکته: بهترین نوع گوگرد برای مصارف کشاورزی گوگرد به شکل سولفات می باشد و بهتر است که از گوگردهای مایع استفاده کنیم زیرا کاربری بهتر و آسان تری دارد.

مرحله رشد
نوع کود
نحوه استفاده
غنچه زنیسولفات پتاسیم و کود گوگرد دارآبیاری
  • گلدهی

    در این مرحله استفاده از کود هیومیک اسید در آبیاری به جذب عناصر ریزمغذی موجود در خاک برای رفع نیاز گیاه در مرحله زایشی کمک می کند.

مرحله رشد
نوع کود
نحوه استفاده
گلدهیکود هیومیک اسیدآبیاری
  • رسیدن یا باردهی

    افزایش باردهی آفتابگردان به تعداد دانه ها و درشتی دانه و وزن هر دانه (پوک و یا پر بودن) آنها مربوط می‌شود. اگر بتوانیم که دانه‌های بیشتر و پرتر داشته باشیم میزان برداشت نیز بیشتر خواهد شد. در این مرحله با مصرف کودهای پتاسه عملکرد دانه‌ی آفتابگردان به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد و درصد روغن بالاتر می‌رود.

مرحله رشد
نوع کود
نحوه استفاده
باردهیکود پتاس بالا یا سولفات پتاسیم و
یا npk 12 12 36		محلول پاشی

عناصر پرمصرف در رشد آفتابگردان

افتابگردان گیاهی دارای رشد سریع و عملکرد روغن زیاد می باشد، بنابراین طبیعی است که این گیاه مقدار فراوانی عناصر غذایی از محیط جذب نماید. از میان 16 عنصر ضروری برای رشد گیاهان، نیاز دانه های آفتابگردان به عناصر نیتروژن، گوگرد، پتاسیم، فسفر و روی بیشتر احساس می‌شود . ازت و فسفر بیشتر از دیگر عناصر برای آفتابگردان لازم است. پتاسیم برای تقویت ساقه و دیگر قسمت های آفتابگردان می باشد. کود ازت باعث افزایش پروتئین موجود در دانه ها و کم شدن درصد روغن آن می شود..روی برای دخالت در جذب نیتروژن توسط آفتابگردان برای این گیاه لازم می باشد.
در آفتابگردان استفاده از کودهای مناسب جهت افزایش قطر طبق و اندازه‌ی دانه‌ها، بالا بودن تراکم دانه، پر بودن دانه و میزان کیفیت مغز دانه از لحاظ میزان چربی تاثیر زیادی در بالا بردن عملکرد محصول خواهد گذاشت.

به طور کلی جهت تولید دو تن بذر، 3.2 تن کاه 0.8 ریشه در هر هکتار مزرعه آفتابگردان، حدود 82 کیلوگرم نیتروژن، 13 کیلوگرم فسفر (P2O5) ، 60 کیلوگرم پتاسیم ( K2O)، 9.4 کیلوگرم گوگرد، 37 کیلوگرم کلسیم، 22 کیلوگرم منیزیم و 7.2 کیلوگرم عناصر کم مصرف از خاک جذب می کند.

  • نیتروژن

    این عنصر ماده مغذی که باعث رشد کلروفیل می شود را تقویت می کند. کمبود نیتروژن باعث کم رنگ شدن برگ و کوچک شدن آن ها می شود. اضافه کردن نیتروژن به خاک باعث افزایش سطح برگ آفتابگردان شده و با عملکرد بذر آن رابطه مستقیمی دارد. کود نیتروژنه باعث افزایش تعداد بذر در طبق و درصد روغن دانه می شود.افزایش کود نیتروژنه به خاک باعث افزایش درصد پروتئین دانه خواهد شد. در زراعت آفتابگردان کود نیتروژنه را در سه مرحله کاشت (50 درصد)، 25 روز بعد از کاشت یا ظهور طبق ها (25درصد) و 45 روز بعد از کاشت یا مرحله گلدهی (25 درصد) اضافه می کنند. قابل توجه است که دادن بیش از حد کود نیتروژنه به خاک دارای اثرات منفی روی درصد روغن بذر می باشد.

  • فسفر

    این عنصر برای دانه ها و تکامل آن ها تاثیر مثبتی دارد و کمبود آن باعث پوکی دانه ها می شود. فسفر باعث رشد سریع و افزایش محصول می شود. بنابراین کاربرد حدود 50 کیلوگرم در هکتار (P2O5) به مزرعه آفتابگردان توصیه می شود. کمبود این عنصر باعث تیره شدن رنگ سبز گیاه می شود و یا لکه های آبی و سبز روی برگ ها می شوند.

  • پتاسیم

    پتاسیم برای رشد ساقه ها بسیار مفید است. این عنصر باعث ایجاد سنتز و انتقال هیدروکربن ها، مقاومت در برابر بیماری و سرما می شود. در جذب آب برای گیاه مفید است. کمبود بیش از حد این عنصر باعث قهوه ای شدن رنگ سبز گیاه و سوختن برگ ها می شود. در خاک های با کمبود پتاسیم، مصرف پتاس باعث زیاد شدن درصد روغن بذر و افزایش تعداد بذر در هر طبق خواهد گردید. بنابراین بسته به وضعیت پتاسیم در خاک حدود 40-50 کیلوگرم پتاسیم در هکتار به خاک اضافه می گردد.

  • گوگرد

    گوگرد باعث ایجاد افزایش پروتئین دانه های آفتابگردان می شود. دیگر اینکه در ساختن کلروفیل گیاه نقش دارد و در صورت کمبود آن برگ ها زرد می شوند. گوگرد تحمل کم آبی را برای گیاه بالا می برد. گوگرد را معمولا با آهن، مس و روی استفاده می کنند.

    نتایج آزمایشات نشان دهنده آن است که در خاک های دارای کمبود گوگرد، اضافه کردن حدود 25 کیلوگرم در هکتار گوگرد باعث افزایش درصد روغن بذر، تعداد بذر در هر طبق، وزن هر بذر و طبیعتأ عملکرد دانه و روغن در هکتار خواهد شد. قابل توجه است که بین نیتروژن و گوگرد اثرات متقابل مثبتی وجود دارد. در بین عناصر کم مصرف، آهن، منگنز و مولیبدن در افزایش کمیت و کیفیت بذر آفتابگردان مؤثر می باشند.

  • کلسیم

    کلسیم برای گیاه آفتابگردان اهمیت زیادی دارد و برای رشد و سالم ماندن آن بسیار اهمیت دارد. این عنصر برای شادابی و سالم بودن گیاه لازم می باشد.

  • منیزیم

    کمبود منیزیم برای گیاه باعث پیر شدن برگ ها می شود و رنگ سبز برگ ها را تبدیل به رنگ بنفش مایل به قرمز می کند.

جمع بندی

استفاده از چند کود مختلف و داشتن برنامه غذایی منظم برای کاشت، رشد افتابگردان ها را به حداکثر می رساند و کیفیت محصول را چند برابر می کند. کارایی مصرف کود به مقدار، زمان، نوع و روش مصرف کود بستگی دارد. روش کوددهی نقشی اساسی در استفاده بهینه از کود و افزایش کارایی مصرف آن دارد. بدیهی است که با مصرف عناصر غذایی بر اساس نیاز گیاه در طی دوره رشد، کارایی مصرف کود افزایش می یابد. معمولا بالاترین کارایی مصرف کود در اولین واحدهای مصرف آن به دست می آید. به تدریج با مصرف مقادیر بیشتر کود، کمبود عناصر غذایی برطرف می شود. از این مرحله به بعد، واکنش گیاه در برابر کود مصرفی کم شده و بنابر این کارایی مصرف آن کاهش می یابد.

به ما ایمیل بفرستید