صفر تا صد کاشت انار
مقدمه
انار یكي از محصولات گروه ميوه هاي نيمه گرمسيري و از گياهان بومي آسياي مركزي و غربي است و مي توان گفت كه زادگاه اصلي آن فلات ايران مي باشد. به رغم قدمت طولانی کشت و کار انار در ايران، باغ های يکدست و تجاری که بر اساس اصول صحيح علمی و فنی احداث شده باشند، تا دو دهه گذشته بسيار نادر و کمياب بود و باغ های موجود، اغلب به صورت سنتی و با ارقام مختلف و يا مخلوط با ساير گونه های باغی احداث شده بودند که بخش عمده آن به دليل ناشناخته بودن اين ميوه در دنيا و ناچيز بودن کارهای تحقيقاتی بود، ولی با معرفی اين ميوه به بازارهای جهانی، به خصوص کرةجنوبی، ژاپن و کشورهای اروپايی و تقاضای گسترده برای اين ميوه و با معرفی ارقام تجاری و توليد نهال از اين ارقام برای توسعه در عرصه های جديد و جايگزينی باغات غيِراقتصادي، گام بزرگی در احداث باغ ِ های تجاری، فنی و يکپارچة انار در سطوح بزرگ برداشته شده است.
گیاهشناسی انار
انار با نام علمي Punica granatum درخت يا درختچه اي بزرگ و پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد از شاخه ي پيدازادان، رده ي نهاندانگان، دولپه اي و متعلق به كوچكترين خانواده ي گياهي، يعني Punicaceae ميباشد. این گیاه از جمله درختاني است كه علاوه بر داشتن ميوه ی خوشمزه و با ارزش غذایی منحصر به فرد، گل، پوست ميوه، پوست ریشه و پوست ساقة آن از قديم در پزشكي به عنوان دارو و در صنایع رنگرزي و دباغی مورد استفاده بوده است.
برگ هاي درخت انار نيزه اي شكل با كناره هاي صاف و ندرتأ كنگره اي مي باشد. كه به صورت منفرد يا فراهم روي شاخه هاي اصلي و فرعي قرار دارند. ميوه انار نوعي سته است. ريشه درخت انار با توجه به رقم، فاصله كاشت، نوع خاك، شخم، كود دهي، نحوه آبياري و ساير مراقبت هاي زراعي متفاوت وتا 5/1 متر بطور عمودي و 5/2 تا 3 متر بطور افقي نفوذ و گسترش مي يابد. اما حداكثر حجم ريشه در عمق 20 تا 70 سانتي متري خاك قرار دارد.
گل انار درشت، كامل، بدون بو و معمولأ به رنگ گلي تا قرمز پررنگ است. گل ها داراي 7-5 كاسبرگ مي باشند. ظهور گل و توليد ميوه در انار از سال هاي اوليه و حتي در خزانه شروع مي شود، اما توليد ميوه قابل ذكر از سال چهارم شروع و در سنين 15 تا 20 سالگي به توليد عادي ميرسد. درخت انار سال آوري ندارد و در صورت تغذيه مناسب و فراهم بودن شرايط محيطي مناسب و مواجه نشدن با خطر سرمازدگي، هرسال محصول مي دهد. عملكرد درخت انار با توجه به رقم، سن درخت، نحوه ي مراقبت هاي زراعي (آبياري، شخم، هرس، تغذيه، كنترل منطقي علف هاي هرز و مديريت آفات و بيماري ها)متفاوت است.
كشورهاي توليدكننده انار
انار علاوه بر ایران، در 35 كشور ديگر جهان، از جمله هندوستان، تركيه، افغانستان، عــراق، پاكستان، سمرقند، ارمنستان، گرجستان، ازبکستان، تاجيكستان، آذربايجان، تركمنستان، يوگسلاوي سابق، مصر، تونس، ليبي، سوريه، لبنان، فلسطين ، سودان، برمه، بنگلادش، موريتاني، مراكش، قبرس، اسپانيا، ايتاليا، يونان، فرانسه، چين، آلمان، ژاپن، روسيه، استراليا و آمريكا کشت می شود. در حال حاضر ایران با حدود 64000 هكتار سطح زير كشت و بیش از 000/700 تن توليد، اولین توليد كننده و صادركننده ي انار دنياست. فارس، مرکزی، اصفهان، خراسان رضوی و یزد به ترتیب مهمترین استانهای انارخیز کشور می باشند.
نيـازهاي اساسي درخت انار
عمليات احداث باغ انار
قبل از انجام هر اقدامي لازم است با مطالعات خاكشناسي و بررسي پروفيل خاك محل احداث باغ، از عدم وجود لایه هاي غيرقابل نفوذ اطمينان حاصل نمود. جهت كاشت نهال انار، بعد از تسطيح، شخم و كوددهي، ابتدا يك آبياري سنگين انجام مي دهيم تا خاك شخم خورده، نشست كند. بعد از گاورو شدن زمين، تسطيح نهايي صورت گرفته و طرح كاشت پياده و محل هاي كاشت نهال ميخ كوبي مي شود. در محل های میخکوبی شده، گودالي به ابعاد 50 سانتيمتر كنده و سپس در هر کدام تعداد یک یا دو نهال ریشه دار سالم قرار داده و سپس گودال را با خاك خودش پر و با پا لگد و بعد آبياري مي كنيم.
توصیه میشود در هر هکتار زمین محل احداث باغ انار حدود ۴۰-۵۰ تن کود دامی پوسیده و مقدار ۴۰۰-۳۰۰ کیلوگرم از هریک از کودهای فسفره و پتاسه و به همین میزان کودهای گوگردی با خاک محل کاشت درخت مخلوط گردد.
با توجه به آب و هواي منطقه، شرايط زمين، آب وخاك، جهت باد غالب در منطقه و نوع ارقام مورد نظر، سيستم كاشت و فاصله ي بين رديف ها و بين درختان و جهت كاشت تعيين مي گردد. به منظور كاهش خسارت آفتاب سوختگي جهت شمالي- جنوبي براي رديف هاي درختان انار پيشنهاد مي گردد. فاصله بين درختان نيز با توجه به رقم و شرايط اصول فني احداث باغ انار منطقه 4×4 ، 5×3 و يا 6×3 پيشنهاد مي گردد. در اينصورت تراكم درخت در هر هكتار باغ انار حدود 650-550 اصله خواهد بود.
روش های مختلف توصیۀ کودی
کوددهی درختان انار
هر کدام از درختان و گیاهان بر اساس نوع خود برنامه کوددهی و شیوه های نگهداری متفاوتی دارند. به همین دليل لازم است پیش از اقدام به کاشت و پرورش آن ها، اطلاعاتی در مورد بهترین کودها برای رشد سریع درختان میوه داشته باشیم. همانطور که می دانید ، انجام آزمون خاک پیش از احداث باغ، یکی از کارهای ضروری است؛ ولی لازم است در باغ هاي احداث شده نیز آزمون خاك انجام شود و نتایج آن به صورت مكمل با آزمون تجزيه ی برگ، در تنظیم برنامه ی كوددهي مورد استفاده قرار گیرد. کوددهی درختان انار از عوامل مهم و مؤثر در کیفیت و کمیت محصول نهایی می‌باشد.
- مرحله رشد
- جوانه زنی
- نوع کود
- کودهای فسفر بالا یا npk 10 52 10 و هیومیک اسید و فروت¬ست
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- تولید برگ
- نوع کود
- کود ان پی کا ۲۰-۲۰-۲۰، هیومیک اسید
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- گلدهی
- نوع کود
- کود سه بیست
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- تشکیل میوه
- نوع کود
- کودهای کلسیم بالا
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- گردویی شدن
- نوع کود
- کودهای کامل سه بیست و کلات آهن و روی ،گوگرد مایع
- طریقه مصرف
- محلولپاشی یا آبیاری
- مرحله رشد
- درشتی میوه
- نوع کود
- کود پتاس بالا
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- تغییر رنگ و رسیدن میوه
- نوع کود
- کود پتاس بالا
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- پس از برداشت
- نوع کود
- کودهای نیترات پتاسیم و عناصر ریز مغذی و جلبک
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
توصیه ی کودی برای تأمین عناصر غذايي پُرمصرف
مدیریت تغذیه‌ای باغ یکی از مهمترین فاکتورهای مؤثر در تعیین کمیت و کیفیت میوه انار می‌باشد. هرساله به دلیل وجود نارسایی‌های تغذیه‌ای در باغ از جمله عدم شناخت نیاز عناصر غذایی و تأثیر آنها بر عملکرد باغ، و در نتیجه نارسایی‌های رشد و نمو در باغات انار، شاهد تلفات شدید میوه هستیم. عناصرغذایی پرمصرف شامل نيتروژن، فسفر و پتاسيم می باشد.
آفات و بیماری های مهم انار
- کرم گلوگاه
- شته سبز
- سوسک چوبخوار
- کنه هاي انار
- نماتد مولد غده ریشه
- پوسیدگی و ترشیدگی میوه ، طوقه و ریشه
- عارضه آفتاب سوختگی
- عارضه ترکیدگی میوه انار
کرم گلوگاه انار (Spectrobates ceratoniae zaller )
کرمی به طول 21 میلی متر که در پشت بدن آن موهاي کم رنگی قابل مشاهده است . سه جفت پا در حلقه هاي سینه و پنج جفت پا در حلقه هاي شکمی دارد که رنگ آنها تحت تأثیر تغذیه از انارهاي دانه قرمز یا دانه سفید تغییر مـی کنـد . کرم ها فصل زمستان را در تاج و داخل میوه هاي باقیمانده از فصل قبل روي درخت سپري مـی کننـد . ایـن کـرم هـا در انارهاي ریخته شده در زیر درختان و انارهاي انباري در فصل زمستان نیز ممکن است مشاهده شوند.کرم ها پس از گذران دوران شفیرگی در فروردین ماه ظاهر شده و اردیبهشت ماه که مصادف با ظهور گلهـاي انـار اسـت پروانـه هـا بـه پـرواز درمی آیند.
روش هاي کنترل و مبارزه با کرم گلوگاه انار
از آنجا که کرم گلوگاه انار تخم هاي خود را داخل تاج میوه می گذارد، مبارزه شیمیایی با آن تقریباً غیرممکن بوده و از طرف دیگر سمپاشی در باغات انار باعث از بین رفتن حشرات مفید و در نتیجه طغیان سایر آفات بخصوص کنه ها میشود . بنابراین براي کنترل این آفت باید مجموعه اي از روش هاي مبارزه را بکار گرفت که اصطلاحاً به ایـن روش مدیریت تلفیقی کنترل آفت گفته می شود. این روش ها شامل روش هاي به زراعـی، بیولـوژیکی، فیزیکـی و مکـانیکی است.
شته سبز انار (Aphis punicae passerini)
شته انار عمومی ترین آفت درختان انار می باشد . این آفت با تغذیه از شیره پرورده، تولیـد عـسلک فـراوان و مـساعد نمودن شرایط براي رشد قارچ هاي ساپروفیت و همچنین کاهش تنفس گیاه به صورت مـستقیم و غیـر مـستقیم باعـث بـروز خسارت بر روي میزبان خود می گردد.
مهمترین خسارت شته انار، ریزش غیر طبیعی گل هاي اول انار در ابتداي فصل می باشد. شته انار به رنگ سبز متمایل به زرد بوده و 3-5/2 میلیمتر طول دارد . به نظر می رسد شته انار بیش از 40 نسل داشته باشـد و زمستانها را به صورت تخم بر روي شاخه هاي درختان انار سپري می کند. تراکم تخم ها بر روي پاجوش هاي درختان انار بیش از 2 هزار برابر تراکم آنها بر روي سر شاخه هاست. در ماه هاي اردیبهشت و اوایل خرداد ماه شته بیشترین تراکم را روي درختان انار دارد و در تابستان از تراکم جمعیـت شـته هـا کاسته می شود.
مؤثرترین روش مبارزه با شته انار حذف پاجوشهاي آلوده به شته می باشد. این عمل در ابتداي فصل و در پاییز بهترین نتیجه را می دهد . قطع پاجوش ها قبل از تخم گذاري شته هاي جنسی باعث هدایت آنها به سوي سر شاخه هـا و تـاج درختـان انـار و افزایش خسارت آفت می گردد . به منظور حفظ دشمنان طبیعی آفت و تداوم تعادل بیولوژیک از مصرف هرگونه سموم شیمیایی در باغات انار باید جداً جلوگیري کرد.
در صورتی که مبارزه شیمیایی لازم باشد بهتر است این اقدام علیه تخم ها در زمستان صورت گیرد و سمپاشی با ترکیبات روغنی مانند روغن ولک و ترکیبات سوزاننده و یا ترکیبات فسفره روغنی انجام گیرد. خوشبختانه شته ها در زمانی ظهور پیدا می کنند که مبارزه شیمیایی با آنها انجام پذیر است و می‌توان از سمومی نظیر ایمیداکلوپراید، مالاتیون، استامی پراید و یا دی کلرووس برای کاهش جمعیت آنها طی دو تا سه مرحله استفاده نمود.
سوسک چوبخوار درختان انار (parvipunctata Chrysobothris)
یکی از آفات مهم و خطرناك درختان انار می باشد که موجب ضعف و خشکیدگی تنه و شاخه هـاي درختـان انـار مـی گردد. این آفت زمستان را بصورت پیش شفیره، در داخل چوب سپري میکند. سوسکها در بهار روي درختان ضعیف تخم ریزي کرده و لاروهاي تفریخ شده با تغذیه از ناحیه کامبیوم (حد فاصل بین پوست و چوب ) باعث قطع آوندها و اخـتلال در جریـان شیره نباتی و در نتیجه خشکید گی تنه و شاخه هاي درختان می شوند . حشرات کامل از طریق تغذیه از پوسـت نـرم و دم میـوه باعث ریزش شدید میوه ها در اوایل فصل می گردند ولی خسارت عمده توسط لاروها صورت می گیرد . این آفت در سال یـک نسل دارد.
روش هاي کنترل : 1 -قطع و سوزاندن اندام هاي آلوده در پاییز. 2 -استفاده از فرمول کودي مناسب جهت تقویت درختان. 3 -تنظیم دور آبیاري و جلوگیري از تنش آبی. 4 -رعایت اصول بهداشتی و باغبانی.
کنه قرمز انار( punicae Tenuipalpus)
یکی دیگر از آفات کلیدي باغ هاي انار ، کنه هاي انار می باشد که در مناطق شنی و کم آب به باغ هاي انـار خـسارت قابل توجهی وارد می نمایند. به نظر می رسد که کنه قرمز انـار بـا نـام علمـی punicae Tenuipalpus مهمتـرین کنـه خسارت زا در باغ هاي انار باشد .این کنه از شیره برگ و پوست میوه تغذیـه و در انارسـتان هایی کـه سـابقه سمپاشـی دارد ، موجـب خسارت شدید می گردد . این کنه با ضخیم شدن و زنگ زدگی برگها همراه است و در صورت شدید بودن باعث ریزش برگ و خشکیدگی سر شاخه می گردد . تغذیه آفت از پوست میوه موجب کوچک ماندن میوه و ایجـاد لکـه هـاي قهـوه اي سـوخته و خشک شدن پوست و ترکیدگی میوه می گردد. دانه هاي این میوه کم آب و بی مزه است.
شست و شوی درختان با ترکیبات صابونی و همچنین استفاده از سموم شیمیایی نظیر پروپارژیت، آبامکتین و بروموپروپیلات می تواند باعث کاهش جمعیت کنه ها در باغات انار بشود.
نماتد مولد غده ریشه
این بیماري در مناطق انارخیز کشور مخصوصا در اصفهان و یزد شـیوع دارد . علائـم بی مـاري روي انـدامهاي هـوایی درخت هاي انار به صورت توقف رشد ، ضعف عمومی ، زردي برگها ، ریزش برگهاي انتهایی شاخه ها و خـشکیدگی تـدریجی سرشاخه تظاهر می کند. روي ریشه هاي نازك و موي ریشه ها غده هاي کوچک به اندازه ته سنجاق و گاهی بزرگتر ایجاد می شود که علامت اختصاصی بیماري بوده و در مواردي که شدت داشته باشد ممکن است موجب زوال تدریجی درخت شود. مطالعات انجام شده نشان می دهد که در باغهاي انار استان یزد (شهرستان یزد ، اردکان ، میبد ، مهریز) دو گونه نماتد از جنس M.hapla و M. incognita اصفهان استان در و M. incognita و M. javanica نامهاي به Meloidogyne و روي ریشه درخت هاي انار در استان گیلان arenaria. M وجود دارند و جزء عوامل مولد بیماري ریشه گرهی انار محسوب می شوند.
اقدامات زیر در جلوگیري از پیدایش بیماري و کاهش شدت آن مؤثر است: 1 -احداث باغ انار در زمینهایی که آلودگی به نماتدهاي مولد بیماري نداشته باشد. قبل از احداث باغ جدید انار لازم اسـت خاك زمین هاي مورد نظر مورد آزمایش قرار گیرد، در صورت آلودگی زمین به نماتد و اجبار در احداث باغ درآن قطعـه باید خاك را با فومیگانت هایی مانند متیل بروماید ضدعفونی کرد. 2 -براي احداث باغ انار وسایر باغها توصیه می شود از نهال هاي ریشه دار سالم و عاري از نماتود استفاده گردد. 3 -مبارزه با علفهاي هرز: بیشتر علفهاي هرز می تواند میزبان نماتود هاي مولد غده ریشه باشند. ٧ 4 -از کاشت درختان انار در خاکهاي خیلی سبک و ماسه اي که مستعد آلودگی شدید به نماتد هاي مولد غده مـی باشـد حتی الامکان باید اجتناب گردد.
پوسیدگی و ترشیدگی میوه ، طوقه و ریشه
در این بیماري پوست درخت در محل طوقه ترك می خورد و بافت هاي پوست و قسمتی از چوب دچار پوسیدگی خشک می گردد . در بعضی موارد رنگ چوب در محل طوقه تیره می شود ، شاخه هاي سمتی که پوست طوقه آنها دچار زوال شده است از رشد باز ایستاده و برگهاي آنها زرد می شود . گاهی پوسیدگی در محل طوقه ها متوقف شده و پوست جدید بوجـود می آید که معمولاً بر آمده تر از پوست قدیمی بوده و در حاشیه متورم است . پوسیدگی هاي پوسـت طوقـه هـاي مبـتلا بـه بیماري بعد از مدتی خشک شده و می ریزند . گاهی پوسیدگی به ریشه ها نیز سرایت می کند و در این صورت درخـت بـه سرعت خشک می شود . در اطراف این درختهاي خشک شده و یا مبتلا به بیماري گاهی پاجوش می روید. عامل بیماري پوسیدگی طوقه درختان انار تاکنون به طور قطع مشخص نشده است . به ندرت از بعضی درختهاي مبتلا بـه بیماري cactorum Phytophthora جدا شده است ولی نقش آن در پوسیدگی طوقه کاملاً به اثبات نرسیده اسـت . مطالعات انجام شده در باغهاي انار شیراز و یزد نشان می دهد که سرماي زمستانه و بهاره می توانـد باعـث ایـن بیمـاري باشد. عواملی از قبیل آبیاري زیاد و مصرف کودهاي ازته مخصوصا اوره باعث می شود که درخت انار به موقع در پاییز بـه خواب نرود و مدتی بیشتر سبز باقی بماند . در نتیجه این قبیل درختان انار نمی توانند سرماي 10 تا 14 درجه زیـر صـفر را تحمل کنند و طوقه آنها دچار ترکیدگی و پوسیدگی می شود . شاخه هاي صدمه دیده از سرما در بهار دیرتر از خواب بیـدار شده و کم برگ می باشند . مطالعات انجام شده با هورمون ژیبرلین که باعث ایجاد تأخیر در خزان درخت می شـود نـشان می دهد که هر قدر خزان درخت انار در پائیز به تعویق بیافتد درصد سرماخوردگی و در نتیجه پوسیدگی طوقه انار افـزایش پیدا می کند
براي جلوگیري از بروز پوسیدگی طوقه انار اقدامات زیر مؤثر می باشد:
آبیاري درخت هاي انار باید به اندازه نیاز و به موقع انجام شود . به طوري که باعث تغییر در فیزیولوژي طبیعـی درخـت نشده و منجر به طولانی شدن زمان رشد گیاه نگردد. همچنین از مصرف زیاد کودهاي ازته باید خودداري گردد.
دور طوقه و تنه درختها تا ارتفاع 50 سانتی متر در اواخر پائیز تا اوایل بهار با گونی یا پلاستیک پوشانده شود.
از کشت دوم مانند سبزي ، صیفی و جالیز در باغ هاي انار حتی الامکان باید خودداري شود چرا که معمـولاً آبیـاري در این باغ ها تـابع زراعـت دوم شـده و باعـث تغییـرات فیزیولـوژیکی در درخـت مـی گـردد و یـا پوسـیدگی طوقـه در اثـر Phytophothra را تشدید می کند.
مبارزه شیمیایی و استفاده از ترکیبات قارچ کش مانند اکسی کلرور مس، الیت، متالاکسیل مانکوزب هم در کنترل این بیماری مفید می باشد.
عارضه آفتاب سوختگی
آفتاب سوختگی در اثر گرماي زیاد و تاثیر اشعه خورشید به ویژه اشعه ماوراي بنفش بروز می کند. علایم اولیه آفتاب سوختگی شامل تغییر رنگ یا سوختگی سطحی میوه است که در نهایت، پوست میوه از قهوه اي به سیاه تغییر رنگ می دهد و کاهش محتوي آب و خشکی آریل ها مشاهده می شود .به دلیل خشکی پوست در میوه هاي آفتاب سوخته ترك خوردن میوه نیز مشاهده می گردد .در بسیاري از موارد، این میوه ها داراي حبه هاي کم آب و سفید رنگ در قسمت زیر بخش آفتاب سوخته هستند که این موضوع باعث کاهش عملکرد و کاهش کیفیت میوه حتی براي فرآوري می شود .بسته به علایم، سه نوع آفتاب سوختگی میوه انار توصیف و گزارش شده است که شامل نوع اول قهوه اي شدن، نوع دوم قهوه اي شدن همراه با بافتهاي مرده سیاه رنگ ونوع سوم سیاه شدگی می باشند. عدم رعایت فاصله کشت مناسب، کاشت ارقام حساس (به ویژه ارقام پوست نازك)، عدم رعایت جهت کاشت مناسب (جهت شرقی-غربی میزان خسارت را افزایش می دهد)، دوره هاي خشکی و کاهش آبیاري، تغذیه نامناسب و پرورش درختان به فرم بادبزنی از جمله عوامل موثر در افزایش عارضه آفتاب سوختگی محسوب می شوند.
رعایت برنامه غذایی اصولی و تغذیه مناسب درختان در طول فصل و استفاده از ترکیباتی مانند کلسیم و فروت ست که دارای عناصر روی، بر می باشند.
عارضه ترکیدگی میوه انار
در ارتباط با عارضه قبل از برداشت ترکیدگی میوه انار چندین نظریه وجود دارد که عبارتند از: مجموعه عوامل محیطی، زراعی و ژنتیکی. کمبود بر (Br )در میوه هاي جوان و نوسانات رطوبت خاك در میوه هاي کاملا رشد یافته باعث عارضه ترکیدگی میوه انار میشوند. تداوم خشکی باعث سخت شدن بافت پوست میوه می گردد که در صورت اعمال آبیاري سنگین و در نتیجه نوسانات آبیاري، گوشت میوه رشد نموده و در پوست میوه ترك ایجاد می شود. اختلاف زیاد درجه حرارت روز با شب و در نتیجه انبساط و انقباض پوست میوه، وزش بادهاي خشک، بارندگی در اواخر دوره رسیدگی میوه که افزایش ناگهانی حجم میوه را در پی دارد نیز از جمله عواملی هستند که در بروز عارضه ترکیدگی میوه انار نقش دارند. آفات و بیماریهاي انار و شوري خاك در تشدید عارضه نقش دارند. علاوه بر کاهش کیفیت و طول عمر میوه، آلودگی میوه هاي ترك خورده به بیمارگرهاي گیاهی از جمله عوارض دیگر عارضه محسوب می شود .
استفاده از کود های کلسیمی بصورت آبیاری مانند) نیترات کلسیم(و محلولپاشی )میناسول کلسیم (و ترکیباتی مانند سیلیکات پتاسیم در کاهش عارضه ترکیدگی میوه انار موثر است.
نتیجه گیری
محصول انار یکی از ارزشمندترین محصولات باغبانی کشور است. توصیه ی میزان، زمان و نوع کود شیمیایی مصرف شده در باغات انار وابسته به عوامل مختلفی است، اما منبع اطلاعاتی کشاورزان ایران به طور مرسوم تجارب سایرین است. در نتیجه در مورد میزان کود نیز به تجارب سایر کشاورزان اکتفا می کنند. این در حالی است که میزان جذب مواد غذایی از یک باغ تا باغ دیگر و حتی از درختی تا درخت دیگر می تواند کاملأ متفاوت باشد. از دیگر سو در انجام توصیه برای کشاورزان بایستی از پیچیدگی های فنی تا حد ممکن اجتناب کرد تا حداقل کشاورزان پیشرو بتوانند با استفاده از خطوط راهنمای کلی در مورد مصرف کود در باغ خود تصمیم بگیرند.