صفر تا صد کاشت زعفران
مقدمه
زعفران با نام علمی Crocus Sativus و نام انگلیسی Saffaron گیاهی است دائمی و علفی که در اوایل پاییز گل می دهد. این گیاه دارای ساقه زیر ُ زمینی غده ای شکل به نام کرم ) corm) می باشد که کشاورزان اصطلاحا به آن پیاز زعفران می گویند. زعفران از جمله محصولات صادراتی کشاورزی ً ایران است که در وضعیت اقتصادی و اجتماعی زعفران کاران که عمدتا جزء مناطق خشک و کم باران است، تاثیر قابل توجهی دارد. 98 %زعفران ایران در مناطق جنوبی خراسان تولید می شود.
نیازهای اساسی کاشت زعفران
انتخاب پیاز جهت کاشت
بهترین پیاز را می توان از مزارع 4 الی 5 ساله بدست آورد. پس از کندن پیازها از زمین باید آنها را درجه بندی نمود. به این ترتیب که آن هایی که وزن بیش از 8 گرم دارند در مزرعه جدید کاشته شوند و پیازهای ریز و کوچکتر را می باید درزمین کوچکی که خوب تقویت شده جداگانه کاشت و با آبیاری و مراقبت بیشتر آن ها را درشت نمود و سال بعد به مزرعه اصلی انتقال داد.
تراکم و عمق کاشت
تراکم بوته در واحد سطح بستگی به نوع و روش کشت، عادت کشاورزان و اندازه بنه متغیر بوده و در منابع بین 1.5 تا 10 تن در هکتار گزارش شده است. اگر فاصله خطوط کشت 25 سانتی متر و فاصله پیازها روی ردیف 8 سانتی متر انتخاب شود، در هر متر مربع 50 پیاز کاشته می شود که چنانچه از پیازهای بالای 8 گرم استفاده شود برای هر هکتار 4 الی 5 تن پیاز لازم است.
تناوب زراعي
یک تناوب زراعی مناسب می تواند در کنترل آفات، بیماری های گیاهی و علف های هرز مؤثر و در حفظ حاصلخیزی خاک کارساز باشد. زعفران با یونجه، به علت داشتن بیماری های قارچی مشترک نباید در تناوب زراعی مشترک پشت سرهم قرار گیرد. کشت چغندر قند و سیب زمینی نیز به علت غده ای بودن، بعد از زعفران مناسب نیست و نتیجه مطلوبی به دست نمی آید. در صورت مشاهده بیماری، بهتر است از کاشت چغندرقند، سیب زمینی و یونجه در زمین زعفران برای دو سال خودداری نمود. در صورتی که زمین در گذشته زیرکشت زعفران نباشد بعد از اکثر محصولات زراعی مرسوم نظیر گندم، جو، پنبه و جالیز می توان نسبت به کاشت بنه زعفران اقدام نمود.
مراحل رشد و نمو زعفران
گونه‌های زیادی از زعفران به‌صورت وحشی در طبیعت وجود دارد که فقط یک‌گونه از آن به‌صورت زراعی کشت و کار می‌شود.
زعفران دارای یک دوره بیداری و یک دوره خواب می‌باشد.
1-خواب حقیقی زعفران
دوره ی خواب حقیقی زعفران از نیمه اردیبهشت یعنی اواسط فصل بهار تا نیمه تیر در حدود 60 روز مرحله خواب کامل پیاز است در این زمان جوانه نوک پیاز در زیر خاک اندازه ثابت دارد و بی تغییر است.
اگر قصد جابه‌جایی پیاز و احداث مزرعه جدید را دارید در این دوره از مراحل رشد زعفران هیچ صدمه‌ای به روند تشکیل گل در داخل پیاز وارد نمی‌شود، پس بهترین زمان جابه‌جایی همین مرحله است. در مناطق گرمسیر دوره خواب بیشتر از مناطق سردسیر است و پیازهای مناطق سردسیر از تغذیه بیشتری برخوردارند.
2-خواب ظاهری زعفران
تقریباً از نیمه اول تیر تا نیمه شهریورماه زمان خواب ظاهری پیاز است، اندام‌های برگ و ساقه در داخل جوانه ظاهر می‌شوند سپس در دهه دوم و سوم مردادماه اندام‌های گل از قبیل پرچم و مادگی پدید می‌آید، اگر مزرعه جدید در این زمان احداث شود پیازهای زعفران ( قیمت پیاز زعفران ) قدرت گل‌دهی خود را تا حدودی از دست می‌دهند.
توصیه کودی و آبیاری زعفران
- مرحله رشد
- قبل از کاشت
- نوع کود
- سولفات پتاسیم گرانوله
سوپر فسفات تریپل
گوگرد بنتونیت دار
کود گاوی
- میزان مصرف
- 25 کیلوگرم
25 کیلوگرم
50 کیلوگرم
4 تن در هر هزار متر
- طریقه مصرف
-
زیر شخم
- مرحله رشد
- ضدعفونی پیاز
- نوع سم
- قارچ کش کاربندازیم
کنه کش پروپارژیت
- میزان مصرف
- 2 در هزار
- نحوه مصرف
- بذرمال
- مرحله رشد
- قبل از آبیاری اولیه
- نوع کود
- کودهای اوره
- نحوه مصرف
- پاششی
- مرحله رشد
- آبیاری اول
- نوع کود
- کودهای دارای هیومیک اسید
- نحوه مصرف
- آبیاری
- مرحله رشد
- آبیاری دوم
- نوع کود
- کودهای اوره
کود 20 20 20
کود پتاس
- میزان مصرف
- 100 کیلوگرم بر هکتار
2 تا 3 کیلوگرم در هکتار
- نحوه مصرف
آبیاری
- مرحله رشد
- آبیاری سوم
- نوع کود
- کودهای پتاسه
کود آهن
- میزان مصرف
2 تا 3 کیلوگرم در هکتار
- نحوه مصرف
آبیاری
- مرحله رشد
- آبیاری چهارم
- نوع کود
- NPK 15.5.30 + TE
NPK 15.8.26+Mg+TE
هیومیک اسید
عناصر ریزمغذی
- میزان مصرف
3 – 2 کیلوگرم بر هکتار10 تا 20 لیتر بر هکتار
20 – 30 کیلوگرم بر هکتار
3- 2 کیلوگرم بر هکتار
- نحوه مصرف
- محلولپاشی
آبیاری
آبیاری
محلولپاشی
برداشت زعفران
زمان برداشت زعفران به منطقه شما بستگی دارد. در برخی مناطق این زمان از اوایل آبان ماه آغاز می‌شود و در مناطق دیگر مصادف با اوایل آذر ماه است. وقتی که گل‌‌های بنفش رنگ نمایان می‌شوند و مزرعه شما با رنگ بنفش تلفیق می‌شود، به این معنی است که زمان برداشت زعفران و حصول نتیجه است.
تعداد گل‌ها در روزهای هفتم تا دهم به حداکثر تعداد خود می‌رسند بنابراین بسیار بهتر است که برداشت زعفران در نزدیکی این زمان انجام دهید. برداشت زعفران نیز بسته به شرایط اقلیمی و منطقه ممکن است تا 3 هفته طول بکشد.
آفات و بیماری های زعفران
همه گیاهان آفات و بیماری‌هایی دارند که به زراعت ما آسیب می‌زنند، گیاه زعفران هم دارای آفات و بیماری‌هایی است که هرکدام ممکن است در طول 7 سال زراعت زعفران به پیاز یا گیاه زعفران آسیب وارد کنند و برای هر شخصی که به کشت زعفران می‌پردازد ضروری است که با این آفات و بیماری‌ها آشنا باشد.
جوندگان
در زمین های زراعی زعفران برخی جوندگان می توانند باعث نابودی گیاه زعفران شوند. خرگوش و موش از عوامل از بین رفتن این گیاه هستند. جهت حفظ مزارع از این خسارات باید اقداماتی انجام داد.
خرگوش
در فصل زمستان و در مزارع زعفران، خرگوش ها علف سبز زعفران را می خورند. با استفاده از روش های مختلف از جمله تله گذاری، حصارکشی زمین، طعمه مسموم (مانند فسفر دوزنگ به نسبت ۵/۲ درصد در بلغور گندم روغن زده) و یا مواد دورکننده مثل آربین می‌توان از بیشتر شدن خسارات وارده جلوگیری نمود.
موش
این جانور همانند خرگوش برگ ها و بخصوص پیاززعفران را خورده و باعث از بین رفتن گیاه می شود. برای مبارزه با آن ها می توان از قرص تدخینی در سوراخ ها و قرار دادن طعمه مسموم در لانه آن ها استفاده کرد. یک روش سنتی برای مبارزه با موش ها این استکه زعفران کاران یک لوله پلاستیکی را از یک طرف به اگزوز موتور سیکلت و از طرف دیگر درلانه موش قرار می دهند و موتور سیکلت را روشن می کنند. دود حاصل از اگزوز موتور سیکلت از طریق لوله پلاستیکی وارد لانه موش شده و باعث خفگی آن ها می شود. یا می توان با کاشت گیاه نعناع در اطراف مزارع مانع از نزدیک شدن آن ها به گیاه زعفران شد.
جوجه تیغی
زعفران یکی از گیاهان مورد علاقه ی این جاندار است. این حیوان پیازهای گیاهرا از خاک خارج نموده، آن ها را می خورد و پوسته پیازها را باقی می گذارد.شکار یکی از روش های کنترل ازدیاد این جاندار می باشد اما یکی دیگر از روش های نتیجه بخش این است که سر یک چوب را حدود ۱ گرم پنبه پیچیده و آن را آغشته به محلول کلروپیکرین کرده و پس از خیس نمودن پنبه آن را در لانه جوجه تیغی ها قرار می دهند تا این گاز متصاعد شده و آن ها از بین بروند، البته باید تمام منافذ لانه مسدود باشد تا گاز خارج نشود و یا حیوان امکان خروج از لانه را نداشته باشد.
کنه پیاز زعفران (bulb mite)
این کنه بیضی شکل و تیره رنگ بوده و دارای پاهای کوتاه،محکم و پرزدار است. گیاهان مورد علاقه این نوع از کنه سیب زمینی، هویج، پیاز و … هستند.این آفت به صورت مستقیم به پیاز زعفران حمله نموده و بر روی پیاز زخم هایی ایجاد می کند. پیازهای آلوده دارای لکه های سیاه و پوسیده اند. برگ های گیاهانی که توسط این کنه آلوده می شوند، کوتاه تر و باریک تر بوده و دچار خزان زودهنگام می شوند و گل های زعفران این گیاه نیز کوچک تر و ظریف تر و با کلاله های ضعیف هستند.وجود این کنه در مزارع زعفران گناباد و قائن و خراسان جنوبی گزارش شده است.
روش های کنترل :
- عمق کاشت ۲۰-۱۵ سانتی متر باشد.
- از پیازهای سالم و فاقد لکه های تیره برای کاشت استفاده شود.
- پیازها با قارچ کش و کنه کش قبل از کاشت ضدعفونی شود.
- هر ۲ سال یکبار به ارتفاع ۲-۱ در طول تابستان خاکریزی انجام شود تا عمق کاشت پیازهای زعفرانبدون تغییر بماند.
- بهتر است که عمر بهره برداری از مزارع کم شود.
- از انتقال بنه های زعفران مناطق آلوده به دیگر مزارع باید خودداری شود.
تریپس بنه
این آفت به رنگ زرد تا قهوه ای روشن است و دارای بالهای باریک ونوک تیزبا ریشک های طویل در حاشیه عقبی می باشد. روی بال های رویی دو رگ طولی وجود دارد.تا هنگامی که برگ های سبز زعفران وجود دارد تریپس نیز بر روی آن ها مشاهده می شود. تریپس آرواره های خود را وارد برگ می کند و نقاط زرد تا سفیدرنگ بر روی برگ های زعفران ایجاد می کند. هنگامی که گیاه به تریپس آلوده شود دچار خزان زودرس شده و کیفیت و کمیت محصول زعفران کاهش می یابد.چون خسارت این آفت در اواخر فصل رویشی یعنی هنگام رشد برگ های زعفران و اتمام جمع آوری گل های زعفران است پس نیازی به مبارزه شیمیایی ندارد.
کنه قهوه‌ای گندم
جزو خطرناک‌ترین آفت‌های زعفران است که در ایران در مزارع گناباد وجود دارد. این کنه نسبتا بزرگ است و به راحتی با چشم غیر مسلح دیده می‌شود. ۴ پا دارد و حرکت آن سریع است. کنه قهوه‌ای گندم دارای دو نوع تخم زمستانه و تابستانه است. تخم‌های زمستانه قرمز رنگ و بدون دیاپوز هستند و معمولا از آبان ماه تا اردیبهشت به تعداد ۳۷ الی ۸۵ عدد گذاشته می‌شوند. تخم‌های تابستانه به رنگ سفید و دارای دیاپوز هستند و در اواخر بهار گذاشته می‌شوند. این کنه معمولا روی کلوخه‌ها، پوست و چوب درختان و درون شکاف‌های سنگ‌ها تخم گذاری می‌کند. کنه قهوه‌ای گندم با تغذیه از شیره‌ی برگ‌های زعفران باعث زردی و ایجاد لکه‌های سفید روی آن می‌شود. در صورت عدم مقابله با این آفت، مزرعه دچار خزان زودرس می‌شود.
روش های کنترل :
1. گرما و رطوبت دو عامل مهم در فعالیت این کنه هستند. به همین دلیل نباید در تابستان مزارع را آبیاری کرد.
- از آنجایی که علف هرز باعث پایداری این آفت می‌شود برای جلوگیری از رشد آن باید زمین را به صورت عمیق شخم زد.
- بهتر است به مدت سه سال از کاشت گیاهان میزبان این کنه در زمین آلوده جلوگیری شود.
- استفاده از گوگرد و ترکیبات شیمیایی برموپروپیلات (نئورون)، دیکوفول (کلتان) و کلوفنترین (آپولو) نیز در مقابله با این کنه بسیار موثر است.
کرم پیازخوار زعفران
این آفت خسارت های سنگینی بر گیاه وارد نموده و باعث نبودی گیاه از قسمت پیاز می‌شود. این کرم سفید رنگ زیر خاک فعالیت دارد و باعث پژمردگی، خشک شدن و زرد شدن ناگهانی برگ ها می شود.
روش های کنترل:
- نگهداری پیاز در آب ۴۴-۳۳ درجه به مدت ۳ ساعت خشک‌کردن آن در دمای ۲۵ درجه پیش از کاشت
- ضدعفونی‌کردن پیاز به‌وسیله سولفور دو کربن
- آبیاری با آب‌های آمونیاک‌دار
- برای مبارزه شیمیایی با این آفت باید از سم سوین استفاده کرد.
بیماری زوال زعفران
این مورد یک بیماری قارچی است و در اثر پیدایش ریزوکتونیا و یولاسه ایجاد می شود. این قارچ سطح پیاز را مورد حمله قرار می دهد و لکه های قرمزی روی آن ایجاد می کند، سپس این لکه ها به داخل پیاز نفوذ کرده و باعث ایجاد برآمدگی هایی در سطح پیاز شده و باعث پوسیدگی آن و خشک شدن برگ ها می شود.
روش های مبارزه :
- پیازها و برگ‌های آلوده جمع‌آوری و سوزانده شود.
- زعفران با سم سولفور دو کربن (۲۵۰کیلوگرم در هکتار) ضدعفونی شود.
- به مدت ۶ تا ۸ سال در زمین آلوده پیاز زعفران کاشته نشود.
بیماری سیاهک زعفران
سیاهک زعفران نیز یک بیماری قارچی است و عامل این بیماری قارچ فوماکو(Fumago) می باشد. این قارچ ابتدا برگ های گیاه را مورد حمله قرار می دهد و لکه های قهوه ای به صورت نقطه روی برگ پیدا می شود که به تدریج سیاه شده و سپس به سمت پیاز گیاه حرکت نموده و به تدریج کل گیاه را از بین می برد.
روش های مبارزه:
• جمع آوری برگ های آلوده و سوزاندن آنها
• ضدعفونی پیازها قبل از کاشت با سموم مناسب
بیماری قارچی رایزوکتونیا
این مورد یک بیماری قارچی است. این قارچ از سطح پیاز وارد آن شده و به تدریج ریشه گیاه پوسیده می شود، برگ ها زرد شده و لکه های کوچک و سفید بر روی پیاز ها ایجاد می شود. پیشرفت این بیماری باعث ایجاد کپک های بنفش و پوسیدگی داخل و خارج پیاز می گردد.
روش های مبارزه:
- برداشتن لایه های غلاف محافظ پیاز زعفران
- ضد عفونی بنه ها و قرار دادن آن ها در محلول پنج درصد سولفات مس به مدت چنددقیقه
- خارج کردن پیازهای آلوده از زمین و نابود کردن آن ها
- ضدعفونی زمین آلوده با سولفور دو کربن
- تناوب زراعی زمین
پیچیدگی و فنری شدن کلاله
کلاله های زعفران در این بیماری همچون فنر می پیچند و گاهی قطع شده و می افتد. علت پیدایش این بیماری می تواند به دلایل مختلفی از جمله سن بنه ها، شرایط تغذیه ای، فیزیولوژی گیاه یا عوامل ویروسی و…باشد.
بیماری زردی (کلروز برگ)
زرد شدن برگ ها می تواند علل مختلفی داشته باشد مانند نبودن عناصر غذایی، کمبود آهن و …
روش های مبارزه:
- کوددهی زمین با کودهای ازته، فسفات یا پتاسه
2.محلولپاشی مزرعه با محلول سولفات آهن و یا دیگر کودهای دارای آهن
پوسیدگی بنه
پوسیدگی می تواند در قسمت های مختلف گیاه ایجاد شود. پیازهای زعفران پوسیده و بوته آن، کوچکتر از حد طبیعی هستند. علت ایجاد این بیماری می تواند به علت شرایط بیماری زا، وضعیت نامناسب خاک و آبیاری نامتعادل گیاه باشد.
علف هاي هرز زعفران
طبق تحقیقات بالغ بر 60 گونه علف هرز در مزارع زعفران شناسایی شده است که 12 گونه آن ها جزو علف های هرز غالب است. از این تعداد علف های هرز هفت بند، ازمک ، پیچک صحرایی ، علف پشمکی و جوموشی بیشترین فراوانی را دارند.
علف هرز هفت بند (Polygonum)
علف هرز ازمک (Lepidium draba)
علف هرز جو موشی (Hordeum murinum)
علف هرز بروموس آویخته ( علف پشمکی ) (Bromus tectorum)
