صفر تا صد کاشت سویا
مقدمه
سویا با نام علمی Glycine max گیاهی دو لپه، یک ساله از خانواده لگومینوز و یک گیاه زراعـی بسـیار مهـم در سطح جهان است. بین گیاهان روغنـی، سـویا داراي بیشـترین میـزان پـروتئین و بیشترین درآمد ناخالص است. دانه سویا از نظر روغن (تقریباٌ 20 درصد) و پروتئین (تقریباٌ 40 درصد) غنی است. این گیاه در فارسی با نام های متفاوتی از جمله ، سوژا ، لوبیا روغنی ، لوبیا چینی ، نخود فرنگی چینی ولوبیا منچوری نامیده شده است . در زبان انگلیسی به soybean مشهور است . سویا گیاهی است که در بهار بعنوان کشت اول و در تابستان بعنوان کشت دوم کاشته می شود . سویا دارای ریشه اصلی عمیقی بوده که می تواند تا 150 سانتی متری خاک نیز نفوذ نماید . در سویا علاوه بر ریشه اصلی ، ریشه فرعی به صورت حجمی نیز وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط و وجود باکتری های همزیست سویا ، ازت موجود در هوا را ، در گره های ریشه سویا تثبیت می نماید .
نیازهای اساسی کاشت سویا
میزان بذر و تراکم بوته
تراکم بوته و میزان بذر مناسب سویا بستگی به نوع رقم و تاریخ کاشت آن دارد و معمولاً ارقام تک شاخه با تراکم بیشتري کاشته می شوند. در کشت هاي دوم و دیرتر نیز بهتر است فواصل خطوط کمتر شود تا ضمن جلوگیري از تبخیر از سطح خاك با پوشاندن سریع، از رشد علف هاي هرز نیز جلوگیري به عمل آید. بر این اساس معمولاً فواصل خطوط مناسب در کشت هاي بهاره 60 -48 سانتی متر و درکشت هاي تابستانه و دیر و همچنین براي ارقام زودرس و متورس 48-24 سانتی متر می باشد. میزان بذر مورد نیاز براساس وزن هزار دانه و تیپ شاخه بندي ارقام 60-50 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته می شود.
عمق کاشت بذر
مناسبترين عمق کاشت ۵-۳ سانتىمتر و فاصله رديفها ۸۰-۴۰ سانتىمتر مىباشد. هر چه رقم زودرستر باشد.، تراکم زيادتر مطلوب خواهد بود. در صورتيکه خاک مورد کشت، سبک باشد و مشکل سلهبندى وجود نداشته باشد، مىتوان سويا را بهصورت کرتى با فاصله رديف ۴۰ سانتىمتر کاشت.
تناوب زراعی
در دشت مغان 95 درصد مزارع سویا بصورت کشت دوم پس از برداشت غلات کاشته می شود. لذا عمده ترین تناوب سویا در این منطقه تناوب غلات ( گندم و جو ) و سویا می باشد. استفاده از این تناوب با وجود برخی معایب از قبیل رطوبت زیاد خاک در زمان خاک ورزی برای کشت های پاییزی، ایجاد شرایط مناسب برای ایجاد بیماری های قارچی خاکزی و کرپه نمودن کشت غلات میتواند با کنترل علف های هرز و ایجاد حاصلخیزی برای محصول بعدی نقش مؤثری داشته باشد.
مراحل رشد سویا
مراحل رشد و نمو گياه سويا به دو مرحله اصلي شامل رشد رويشي و نمو زايشي تقسيم مي شود. مراحل رشد رويشي بعد از خروج از خاک و مرحله نمو زایشی با باز شدن اولین گل در گیاه آغاز می شود. شاخه ها چند روز ديرتر از ساقه اصلي گل می دهند. در ارقام رشد نامحدود ارتفاع گیاه کمتر از 50 درصد زمان رسيدگي است اما در ارقام رشد محدود زمان گلدهی هم زمان با توقف رشد رویشی و ارتفاع گیاه است. مرحله شروع تشکیل غلاف با آشکار شدن غلاف ها آغازشده و با رشد سريع غلاف ادامه می یابد. مرحله آغاز پر شدن دانه به وسیله رشد سريع دانه و پر شدن دانه مشخص می شود. در این مرحله ارقام رشد نامحدود، گیاه به حداكثر ارتفاع، تعداد گره و سطح برگ رسيده است. سرعت تثبيت نیتروژن به حداكثر رسيده و بعد ازآن رو به کاهش می رود و دانه یک دوره سريع انباشت مواد غذايي را شروع می کنند. زرد شدن برگ ها (پيري ظاهري) كمي بعد از پر شدن کامل حفره غلاف آغاز و تا رسیدن کامل ادامه می یابد. زرد شدن و ريزش برگ ها از پایین ترین گره شروع می شود. شروع رسيدن با ظهور یک غلاف معمولي روي ساقه اصلي به رنگ رسيده (معمولا قهوه ای و يا قهوه ای مايل به زرد برحسب رقم) مشاهده می شود.
- مرحله رشد
- قبل از کاشت
- نوع کود
- کودهای فسفات و پتاس و گوگرد و کود پوسیده دامی
- نحوه مصرف
- مخلوط با خاک
- مرحله رشد
- بذر پاشی
- نوع کود
- کودهای جوانه زایی بر پایه گوگرد
- میزان مصرف
- 2 الی 5 کیلوگرم بدون اختلاط با دیگر ترکیبات
- نحوه مصرف
- آبیاری
- مرحله رشد
- جوانه زنی
- نوع کود
- کودهای 20-20-20
هیومیک اسید
- میزان مصرف
- 15 کیلوگرم در هکتار
10 تا 15 لیتر در هکتار
- نحوه مصرف
- آبیاری
- مرحله رشد
- گلدهی
- نوع کود
- Npk فسفر بالا
جلبک دریایی
ریزمغذی
- میزان مصرف
- 2 کیلوگرم در هکتار
0.5 کیلوگرم در هکتار
1 کیلوگرم در هکتار
- نحوه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- تشکیل غلاف
- نوع کود
- Npk پتاس بالا
- میزان مصرف
- 2 کیلوگرم در هکتار
- نحوه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- تشکیل دانه
- نوع کود
- Npk پتاس بالا
- میزان مصف
- 2- 3 لیتر در هکتار
- نحوه مصرف
- محلول پاشی
آفات و بیماری های سویا
مهم ترین آفات مزارع سویا عبارتند از:
آگروتیس
این آفت در مراحل اولیه رویش وجوانه زنی باعث خسارت می گردد.
جهت کنترل آن از دو روش در منطقه استفاده می شود: در روش اول ،از طعمه پاشی استفاده می شود ،این عمل با مخلوطی از 100 کیلوگرم آرد یا سبوس گندم سه کیلوگرم سم سوین و14-12لیتر آب انجام می گیرد محصول حاصل که حالت خمیری شکل بخود گرفته ، در سطح مزرعه در اواخر روز وقبل از غروب آفتاب که جمعیت آگروتیس در سطح خاک در حال افزایش است انجام می گیرد . در روش دوم ،عمل سمپاشی با سم دور سبان به مقدار دو لیتر در هکتار انجام می گیرد.
تریپس
جزو آفات مکنده است. بوسلیه خرطوم باریکی که دارد شیره گیاه را می مکد. در هوای خشک وحمله شدید آفت برگ های خسارت دیده تا حدودی رنگ قهوه ای پیدا می کنند . غالبادر مرحله 8-7 برگی شروع به تغذیه از گیاه می نمایند ،خسارت اقتصادی بندرت پیش می آید . جهت کنترل سم متاسیتوکس به مقدار 5/1 لیتر درهکتار ویا سم پر یمور 5/0 کیلو در هکتار به کار می رود.
کنه دونقطه ای
مهمترین وزیان آورترین آفت سویا بخصوص در تابستان های گرم وخشک است که غالبا در پایان مرحله رویشی وآغاز مرحله زایشی شروع به خسارت زدن میکند ،این آفت به شدت تکثیر می شود برگهای آسیب دیده زرد وقهوه ای شده وقبل از موعد می ریزند . شدت خسارت این آفت موقعی که فاصله بین بوته ها کم وآبیاری کافی نباشد بیشتر است . ازسم اومایت به مقدار یک لیتر در هکتار ویا سم نوسیرون به مقدار یک لیتر در هکتار استفاده می شود .
کارادرینا
یا کرم برگ خوار سویا به صورت لارو از برگهای سویا تغذیه نموده وباعث کاهش سطح سبز برگ می شود،جهت مبارزه با این آفات ،از سموم فسفره از قبیل سم نواکرون به مقدار دولیتر در هکتار وسم دور سبان به مقدار 5/2-2 لیتردر هکتار انجام می گیرد. نکته مهم در این زمینه مراعات فاصله کاشت وجهت باد در مزارع سویا ،نسبت به مزارع ذرت می باشد ،چرا که مزارع ذرت در دشت مغان ،به عنوان منبع مهم انتقال انواع آفات مکنده وجونده به مزارع سویا عمل می کنند.
کرم کپسول خوارسویا (هلیوتیس)
که لارو این آفات از دانه های سویا در داخل غلاف تغذیه کرده وباعث کاهش عملکرد محصول می گردد. جهت مبارزه با آفات ،ازسم لا روین به مقدار 1 کیلودر هکتار استفاده می شود.
بيماري هاي سويا
در مناطق سویا کاری ، بیماری گسترده ای که مانعی جدی بر سر کشت سویا باشد وجود ندارد. اما مواردی از بیماری های زیر در برخی مزراع سویا مشاهده می شود:
پوسیدگی فیتوفترایی ساقه و ریشه (Phytophtora Sojae)
این بیماری خاکزاد عمدتاً در خاکهای رسی که زهکشی مطلوبی ندارند دیده می شوند . قارچ عامل بیماری بر روی بقایای گیاهان در خاک دوام پیدا می کند . بیماری با افزایش رطوبت خاک و بارندگی بروز می یابد . آلودگی وخسارت در تمام مراحل رشد می تواند حادث شود .علائم بیماری شامل کاهش بوته هابه دلیل پوسیدگی بذر یا مرگ بوته قبل از جوانه زنی است علائم به صورت پوسیدگی بذر، پژمردگی و مرگ گیاهچه و در گیاهان مسن تر علائم زردی، پژمردگی و در نهایت مرگ گیاه را در پی دارد . برگ های بوته های آلوده در بین رگبرگ ها زرد شده و بدنبال آن پژمردگی عمومی و مرگ گیاه حادث می شود در اراضی مناطق بیله سوار بدلیل نوع و روش آبیاری، مشکل زهکشی و عدم رعایت تناوب زراعی این بیماری بخصوص در کشت های دیر هنگام بیشتر مشاهده می گردد .
جهت کنترل این بیماری بایستی ضمن تغییر روش آبیاری، از کشت سویا در اراضی با زهکش ضعیف و یا با سابقه این بیماری پرهیز کرد. کنترل شیمیایی نیز با استفاده از ترکیبات متالاکسیل که با اسامی تجاری ردومیل ( به میزان یک کیلوگرم در هکتار )، سابدو، آپرون، عرضه می شود صورت می گیرد.
لکه آجری یا ارغوانی ( Cercospora cassiicola )
بصورت محدود دیده می شوند . دیرتر از آن ظاهر می شوند که خسارت اقتصادی ایجاد کنند. در ارقام دیررس یا ارقام حساس در سال هایی که بارندگی زیاد است یک بیماری بالقوه است. زخم های روی برگ بصورت قرمز یا قهوه ایی تا قطر 15 میلی متر دیده می شوند. آلودگی های شدید ممکن است باعث ریزش برگ های نارس شود . بیشتر ارقام رشد محدود و پرمحصول وسازگار به این بیماری متحمل هستند . جهت کنترل شیمیایی نیز می توان اندام های هوایی را با سم سیستمیک زینب به مقدار یک کیلو در هکتار، سمپاشی کرد.
پوسیدگی زغالی (Macrophomina Phaseolina )
زمانی که بوته هادر تنش رطوبتی یا کمبود مواد غذایی فشردگی خاک ،نماتدها و سایر عوامل بیماری زا باشند، بیماری به شدید ترین شکل دیده می شود. علائم بیماری در هوای خشک وگرم ومعمولا پس از گلدهی ظاهر می شود واین بیماری در درجه اول یک بیماری طوقه است ولی می تواند در قسمت های هوایی نیز آلودگی کند. در بافت های آلوده ریشه اصلی وقسمت پایین ساقه نوعی تغییر رنگ متمایل به خاکستری گسترش می یابد. سرانجام بیماری گرداگرد ساقه را میگیرد وسبب پژمردگی ومرگ بوته می شود اسکلروتها به صورت پوششی از پودر زغال نمایان می شوند به همین دلیل پوسیدگی زغالی نامیده می شود. تاکنون رقم مقاوم ویا قارچ کشی برای کنترل بیماری شناخته نشده است نگهداری بوته ها به شکل سالم وقوی خسارت را کم می کند، لذا استفاده از کود وآب کافی و تراکم کم وتناوب طولانی وکنترل علف های هرز عوامل موثری می باشند.
بیماری سفیدک کرکی سویا (Downy Mildew Peronospora manshurica)
عامل بیماری قارچ (P.soja) Peronospora manshuricaاست. این بیماری از مازندران، گیلان وگلستان گزارش شده است و بر روی گیاه ایجاد برگریزی می نماید که بیماری خیلی مهمی در این مناطق به شمار می آید. اسپورهای این قارچ خیلی جالبند و هنگا میکه می رسند جدار بیرونی آنها چروکیده میباشد. این بیماری نیز بذرزاد است. بهینه دما برای بیماری 22-20 درجه سانتیگراد است. قارچ نژادهای فیزیولوژیک زیادی دارد (حدود25 نژاد گزارش شده است). گیاهان جوان حساسترند و وقتی برگ مسن میشود مقاومتر می گردد.
توصیه های عمومی جهت کنترل بیمارهای سویا :
به منظور کنترل گسترش بیماریها در مزارع سویا می بایستی اقدامات زیر را انجام داد:
1- مراعات تناوب زراعی صحیح با غیر لگومینوزها
2- مبارزه با علفهای هرز وبقایای گیاهی سال قبل
3- استفاده از بذور سالم وترجیحاًگواهی شده
4- تقویت بافت خاک
5- حذف بوته های بیمار از مزرعه
6- سمپاشی به موقع
7- استفاده از ابزارآلات وماشین های کشاورزی تمیز وغیر آلوده
8- مراعات عمق کاشت مناسب
9- زهکشی مطلوب خاک
10- استفاده بهینه ومتعادل از کودهای ازته وپتاسه (عموما ،هرچه بافت گیاه تردتر باشد حساسیت به بیماری ها بیشتر وهرچه بافت خشبی تر مقاومت به بیماری بیشتر می باشد )
علف هاي هرز مزارع سویا
علف هاي هـرز مـزارع سـويا اكثـرا تابسـتانه و بسـته بـه منطقـه كـم و بيـش متفاوتنـد. علف هـاي هـرز تيـره گندميـان شـايع در سـطح مـزارع سـويا كشـور شـامل سـوروف، ارزنـي و قيـاق هسـتند.