صفر تا صد کاشت سویا

مقدمه

سویا با نام علمی  Glycine max گیاهی دو لپه، یک ساله از خانواده لگومینوز و یک گیاه زراعـی بسـیار مهـم در سطح جهان است. بین گیاهان روغنـی، سـویا داراي بیشـترین میـزان پـروتئین و بیشترین درآمد ناخالص است. دانه سویا از نظر روغن (تقریباٌ 20 درصد) و پروتئین (تقریباٌ 40 درصد) غنی است. این گیاه در فارسی با نام های متفاوتی از جمله ، سوژا ، لوبیا روغنی ، لوبیا چینی ، نخود فرنگی چینی ولوبیا منچوری نامیده شده است . در زبان انگلیسی به soybean مشهور است . سویا گیاهی است که در بهار بعنوان کشت اول و در تابستان بعنوان کشت دوم کاشته می شود . سویا دارای ریشه اصلی عمیقی بوده که می تواند تا 150 سانتی متری خاک نیز نفوذ نماید . در سویا علاوه بر ریشه اصلی ، ریشه فرعی به صورت حجمی نیز وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط و وجود باکتری های همزیست سویا ، ازت موجود در هوا را ، در گره های ریشه سویا تثبیت می نماید .

نیازهای اساسی کاشت سویا

  • خاک

    سویا می تواند در برابر طیف وسیعی از بافت هاي خاك رشد نماید ولی بافت متوسط خاك را ترجیح می دهـد . فشردگی خاك سبب کاهش رشد ریشه و کاهش تشکیل گره هاي تثبیت کننده نیتروژن می شـود و عملکـرد را کاهش می دهد در خاك هاي لومی کاملاً زهکشی شدة حاصلخیز، بیشترین محصول را تولید می نماید. بـه طـور کلی سویا در مناطقی که ذرت به عمل می آید، محصول خوبی به بار خواهد آورد. سویا خاك هاي نسـبتاً اسـیدي تا کمی قلیایی (با pH حدود 7-8/5 )را می پسندد، ولی مطلوب ترین pH براي آن 5/6-6 می باشد.

  • دما

    معمولاٌ سویا در دماهاي 30-25 درجه سانتی گراد رشد بوته، گل و غلاف در حد مطلوبی خواهد بود. حرارت بیش از 32 درجه سانتی گراد سبب کاهش رشد سویا شده و درجه حرارت هاي بالاي 38 درجه سانتی گراد (و گاهاٌ 35 درجه سانتی گراد) اثر منفی بر تشکیل گره، رشد میانگره و تشکیل گل و غلاف دارد. حرارت بـیش از 38 درجـه سانتی گراد سبب ریزش شدید گل ها و غلاف ها می شود.

  • آبیاری

    سویا گیاهی تابستانه است و تنش رطوبتی یکی از عوامل اصلی محدودیت تولید آن محسوب می گردد. آبیاري قادر است عملکرد آن را تا2 برابر نسبت به شرایطی که آبیاري نمی گردد، افزایش دهد. آب مورد نیاز سویا بسته به شرایط مختلف اقلیمی و طول دوره رشد از 400 تا 550 میلی متر در طی فصل متغیر است.

  • نور

    سویا به عنوان یک گیاه روز کوتاه شناخته شده است. به طور کلی طول روز بحرانی براي گلدهی سویا حدود 12 ساعت است، اما این مسـاله در واریتـه هاي مختلف سویا بسیار متغیر است به طوري که بسیاري از واریته هاي سازگار با عرض هـاي شـمالی در طـول روزهاي کمتر از 16 تا 18 ساعت گل می دهند، البته در این گیاهان نیز با کوتاه تر شدن روزها، گلدهی زودتر رخ می دهد.

میزان بذر و تراکم بوته

تراکم بوته و میزان بذر مناسب سویا بستگی به نوع رقم و تاریخ کاشت آن دارد و معمولاً ارقام تک شاخه با تراکم بیشتري کاشته می شوند. در کشت هاي دوم و دیرتر نیز بهتر است فواصل خطوط کمتر شود تا ضمن جلوگیري از تبخیر از سطح خاك با پوشاندن سریع، از رشد علف هاي هرز نیز جلوگیري به عمل آید. بر این اساس معمولاً فواصل خطوط مناسب در کشت هاي بهاره 60 -48 سانتی متر و درکشت هاي تابستانه و دیر و همچنین براي ارقام زودرس و متورس 48-24 سانتی متر می باشد. میزان بذر مورد نیاز براساس وزن هزار دانه و تیپ شاخه بندي ارقام 60-50 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته می شود.

عمق کاشت بذر

مناسب‌ترين عمق کاشت ۵-۳ سانتى‌متر و فاصله رديف‌ها ۸۰-۴۰ سانتى‌متر مى‌باشد. هر چه رقم زودرس‌تر باشد.، تراکم زيادتر مطلوب خواهد بود. در صورتيکه خاک مورد کشت، سبک باشد و مشکل سله‌بندى وجود نداشته باشد، مى‌توان سويا را به‌صورت کرتى با فاصله رديف ۴۰ سانتى‌متر کاشت.

تناوب زراعی

در دشت مغان 95 درصد مزارع سویا بصورت کشت دوم پس از برداشت غلات کاشته می شود. لذا عمده ترین تناوب سویا در این منطقه تناوب غلات ( گندم و جو ) و سویا می باشد. استفاده از این تناوب با وجود برخی معایب از قبیل رطوبت زیاد خاک در زمان خاک ورزی برای کشت های پاییزی، ایجاد شرایط مناسب برای ایجاد بیماری های قارچی خاکزی و کرپه نمودن کشت غلات میتواند با کنترل علف های هرز و ایجاد حاصلخیزی برای محصول بعدی نقش مؤثری داشته باشد.

مراحل رشد سویا

مراحل رشد و نمو گياه سويا به دو مرحله اصلي شامل رشد رويشي و نمو زايشي تقسيم مي شود. مراحل رشد رويشي بعد از خروج از خاک و مرحله نمو زایشی با باز شدن اولین گل در گیاه آغاز می شود. شاخه ها چند روز ديرتر از ساقه اصلي گل می دهند. در ارقام رشد نامحدود ارتفاع گیاه کمتر از 50 درصد زمان رسيدگي است اما در ارقام رشد محدود زمان گلدهی هم زمان با توقف رشد رویشی و ارتفاع گیاه است. مرحله شروع تشکیل غلاف با آشکار شدن غلاف ها آغازشده و با رشد سريع غلاف ادامه می یابد. مرحله آغاز پر شدن دانه به وسیله رشد سريع دانه و پر شدن دانه مشخص می شود. در این مرحله ارقام رشد نامحدود، گیاه به حداكثر ارتفاع، تعداد گره و سطح برگ رسيده است. سرعت تثبيت نیتروژن به حداكثر رسيده و بعد ازآن رو به کاهش می رود و دانه یک دوره سريع انباشت مواد غذايي را شروع می کنند. زرد شدن برگ ها (پيري ظاهري) كمي بعد از پر شدن کامل حفره غلاف آغاز و تا رسیدن کامل ادامه می یابد. زرد شدن و ريزش برگ ها از پایین ترین گره شروع می شود. شروع رسيدن با ظهور یک غلاف معمولي روي ساقه اصلي به رنگ رسيده (معمولا قهوه ای و يا قهوه ای مايل به زرد برحسب رقم) مشاهده می شود.

  • قبل از کاشت

    در برنامه غذایی سویا به منظور تقویت خاک و آماده سازی زمین کشاورزی برای کشت گیاه از کودهای فسفات و پتاس و کودهای پوسیده دامی و گوگرد قبل از کاشت با توجه به آزمایش خاک استفاده می شود. بستر کاشت بذرهای سویا را آماده کنید. گیاهان سویا به تعادل مناسب از مواد مغذی موجود در خاک برای رشد نیاز دارند. اگر مقدار بسیار زیاد و بسیار کم از مواد مغذی در خاک، وجود داشته باشد، گیاهان به درستی رشد نمی کنند. بنابراین، اگر در سال های اخیر خاک، غنی سازی نشده باشد، ضروری است که کود به خاک اضافه کنید.

  • مرحله رشد
  • قبل از کاشت
  • نوع کود
  • کودهای فسفات و پتاس و گوگرد و کود پوسیده دامی
  • نحوه مصرف
  • مخلوط با خاک
  • بذرپاشی

    در این مرحله از برنامه تغذیه سویا می بایست از کودهای محرک رشد و جوانه زنی استفاده کرد. استفاده از کودهای جوانه زایی بر پایه گوگرد، در این هنگام باعث آزادسازی عناصر غذایی خاک و در نتیجه تسهیل جذب آنها برای ریشه و همینطور باعث ضدعفونی شدن خاک خواهد شد.

  • مرحله رشد
  • بذر پاشی
  • نوع کود
  • کودهای جوانه زایی بر پایه گوگرد
  • میزان مصرف
  • 2 الی 5 کیلوگرم بدون اختلاط با دیگر ترکیبات
  • نحوه مصرف
  • آبیاری
  • جوانه زنی

    سویا معمولاً در طول سه مرحله نیاز به آبیاری اضافی دارد: زمان ابتدایی رشد گیاه و قبل از جوانه زدن گیاه از خاک. دوم، زمانی که غلاف های سویا در حال رشد هستند. سوم، زمانی که گل ها شکل می گیرند.  در این مرحله از برنامه تغذیه سویا باید از کودهای 20-20-20 برای رشد بوته و افزایش سطح برگی و فتوسنتز استفاده کرد. استفاده از میکرومغذی ها در این بازه باعث جذب بهتر عناصر غذایی و رفع تنش ها خواهد شد. همچنین برای حفاظت محصول سویا از خرگوش ها، اطراف مزرعه را حصارکشی کنید.

  • مرحله رشد
  • جوانه زنی
  • نوع کود
  • کودهای 20-20-20

    هیومیک اسید

  • میزان مصرف
  • 15 کیلوگرم در هکتار

    10 تا 15 لیتر در هکتار

  • نحوه مصرف
  • آبیاری
  • گلدهی

    در این مرحله از برنامه تغذیه سویا باید از کود امینواستارتر به میزان 2-3 لیتر و یا یک کیلوگرم ریزمغذی به همراه نیم کیلوگرم جلبک دریایی در هزار لیتر آب محلول پاشی کنید.

  • مرحله رشد
  • گلدهی
  • نوع کود
  • Npk فسفر بالا

    جلبک دریایی

    ریزمغذی

  • میزان مصرف
  • 2 کیلوگرم در هکتار

    0.5 کیلوگرم در هکتار

    1 کیلوگرم در هکتار

  • نحوه مصرف
  • محلول پاشی
  • تشکیل غلاف

    در این مرحله با انتقال مواد از برگ به دانه، ماده خشک دانه افزایش خواهد یافت و دانه‌ها داخل غلاف وزن بیشتری می‌گیرند. در این مرحله پیشنهاد می‌گردد که از کود سیلیکون (کود سیلیکات پتاسیم) به صورت محلول‌پاشی استفاده کنید. سیلیکون می‌تواند سیگنالینگ بسیار مؤثری برای افزایش انتقال مواد از برگ به دانه باشد و باعث پرشدن دانه‌ها و افزایش میزان روغن در دانه باشد.

    در این مرحله برای غلافبندی عنصر پتاسیم به منظور جابه جایی نیتروژن و کاتیون ها نیاز است.

  • مرحله رشد
  • تشکیل غلاف
  • نوع کود
  • Npk پتاس بالا
  • میزان مصرف
  • 2 کیلوگرم در هکتار
  • نحوه مصرف
  • محلول پاشی
  • تشکیل دانه و پرشدن غلاف

    در این مرحله برای وزنگیری دانه ها در غلاف سویا باید از ترکیبات پتاس بالا استفاده کنید.

  • مرحله رشد
  • تشکیل دانه
  • نوع کود
  • Npk پتاس بالا
  • میزان مصف
  • 2- 3 لیتر در هکتار
  • نحوه مصرف
  • محلول پاشی
  • رسیدن

    چون مرحله رسیدن غلاف ها در سویا یکسان نمی باشد زمان برداشت اهمیت زیادي دارد. زیرا برداشت زود هنگام بواسطه وجود غلافهاي نارس باعث کاهش عملکرد و برداشت دیر هنگام بواسطه ریزش غلاف ها باعث کاهش محصول می گردد. البته مدیریت صحیح مزرعه تهیه مناسب زمین کشت به صورت ردیفی و مبارزه مناسب با علف هاي هرز موجبات رسیدن یکنواخت بوته را فراهم می آورد.

    زمانی که غلاف‌ها شروع به زرد شدن می‌کنند به دلیل رشد نامحدود بودن هنوز برگ‌ها سبز هستند که این عامل باعث عدم برداشت صحیح می شود. از طرفی اگر برداشت دیرتر انجام شود مشکل ریزش بذر وجود دارد. در نتیجه کشاورزان با استفاده از یک علف کش عمومی اقدام به مرگ گیاه کرده و سپس با کمباین عملیات برداشت را انجام خواهند داد.

آفات و بیماری های سویا

مهم ترین آفات مزارع سویا عبارتند از:

آگروتیس

این آفت در مراحل اولیه رویش وجوانه زنی باعث خسارت می گردد.

جهت کنترل آن از دو روش در منطقه استفاده می شود: در روش اول ،از طعمه پاشی استفاده می شود ،این عمل با مخلوطی از 100  کیلوگرم آرد یا سبوس گندم سه کیلوگرم سم سوین و14-12لیتر آب انجام می گیرد محصول حاصل که حالت خمیری شکل بخود گرفته ، در سطح مزرعه در اواخر روز وقبل از غروب آفتاب که جمعیت آگروتیس در سطح خاک در حال افزایش است انجام می گیرد . در روش دوم  ،عمل سمپاشی با سم دور سبان به مقدار دو لیتر در هکتار انجام می گیرد.

تریپس

جزو آفات مکنده است. بوسلیه خرطوم باریکی که دارد شیره گیاه را می مکد. در هوای خشک وحمله شدید آفت برگ های خسارت دیده تا حدودی رنگ قهوه ای پیدا می کنند . غالبادر مرحله 8-7 برگی شروع به تغذیه از گیاه می نمایند ،خسارت اقتصادی بندرت پیش می آید . جهت کنترل سم متاسیتوکس به مقدار 5/1 لیتر درهکتار ویا سم پر یمور 5/0 کیلو در هکتار به کار می رود.

کنه دونقطه ای

مهمترین وزیان آورترین آفت سویا بخصوص در تابستان های گرم وخشک است که غالبا در پایان مرحله رویشی وآغاز مرحله زایشی شروع به خسارت زدن میکند ،این آفت به شدت تکثیر می شود  برگهای آسیب دیده زرد وقهوه ای شده وقبل از موعد می ریزند . شدت خسارت این آفت موقعی که فاصله بین بوته ها کم وآبیاری کافی نباشد  بیشتر است . ازسم اومایت به مقدار یک لیتر در هکتار ویا سم نوسیرون به مقدار یک لیتر در هکتار استفاده می شود .

کارادرینا

یا کرم برگ خوار سویا به صورت لارو از برگهای سویا تغذیه نموده وباعث کاهش سطح سبز برگ می شود،جهت مبارزه با این آفات ،از سموم فسفره از قبیل سم نواکرون به مقدار دولیتر در هکتار وسم دور سبان به مقدار 5/2-2 لیتردر هکتار انجام می گیرد. نکته مهم در این زمینه مراعات فاصله کاشت وجهت باد در مزارع سویا ،نسبت به مزارع ذرت می باشد ،چرا که مزارع  ذرت در دشت مغان ،به عنوان منبع مهم انتقال انواع آفات مکنده وجونده به مزارع سویا عمل می کنند.

کرم کپسول خوارسویا (هلیوتیس)

که لارو این آفات از دانه های سویا در داخل غلاف تغذیه کرده وباعث کاهش عملکرد محصول می گردد. جهت مبارزه با آفات ،ازسم لا روین به مقدار 1 کیلودر هکتار استفاده می شود.

بيماري هاي سويا

در مناطق سویا کاری ، بیماری گسترده ای که مانعی جدی بر سر کشت سویا باشد وجود ندارد. اما مواردی از بیماری های زیر در برخی مزراع سویا مشاهده می شود:

پوسیدگی فیتوفترایی ساقه و ریشه (Phytophtora Sojae)

این بیماری خاکزاد عمدتاً در خاکهای رسی که زهکشی مطلوبی ندارند دیده می شوند . قارچ عامل بیماری بر روی بقایای گیاهان در خاک دوام پیدا می کند . بیماری با افزایش رطوبت خاک و بارندگی بروز می یابد . آلودگی وخسارت در تمام مراحل رشد می تواند حادث شود .علائم بیماری شامل کاهش بوته هابه دلیل پوسیدگی بذر  یا مرگ بوته قبل از جوانه زنی است علائم به صورت پوسیدگی بذر، پژمردگی و مرگ گیاهچه و در گیاهان مسن تر علائم زردی، پژمردگی و در نهایت مرگ گیاه را در پی دارد . برگ های بوته های آلوده در بین رگبرگ ها زرد شده و بدنبال آن پژمردگی عمومی و مرگ گیاه حادث می شود در اراضی مناطق بیله سوار بدلیل نوع و روش آبیاری، مشکل زهکشی و عدم رعایت تناوب زراعی این بیماری بخصوص در کشت های دیر هنگام بیشتر مشاهده می گردد .

جهت کنترل این بیماری بایستی ضمن تغییر روش آبیاری، از کشت سویا در اراضی با زهکش ضعیف و یا با سابقه این بیماری پرهیز کرد. کنترل شیمیایی نیز با استفاده از ترکیبات متالاکسیل که با اسامی تجاری ردومیل ( به میزان یک کیلوگرم در هکتار )، سابدو، آپرون، عرضه می شود صورت می گیرد.

لکه آجری یا ارغوانی ( Cercospora cassiicola )

بصورت  محدود دیده می شوند . دیرتر از آن ظاهر می شوند که خسارت اقتصادی ایجاد کنند. در ارقام دیررس یا ارقام حساس در سال هایی که بارندگی زیاد است یک بیماری بالقوه است. زخم های روی برگ بصورت  قرمز یا قهوه ایی تا قطر 15 میلی متر دیده می شوند. آلودگی های شدید ممکن است باعث ریزش برگ های نارس شود . بیشتر ارقام رشد محدود و پرمحصول وسازگار به این بیماری  متحمل هستند . جهت کنترل شیمیایی نیز می توان اندام های هوایی را با سم سیستمیک زینب به مقدار یک کیلو در هکتار، سمپاشی کرد.

پوسیدگی زغالی (Macrophomina Phaseolina )

زمانی که بوته هادر تنش رطوبتی یا کمبود مواد غذایی فشردگی خاک ،نماتدها و سایر عوامل بیماری زا باشند، بیماری به شدید ترین شکل دیده می شود. علائم بیماری در هوای خشک وگرم ومعمولا پس از گلدهی ظاهر می شود واین بیماری در درجه اول یک بیماری طوقه است ولی می تواند در قسمت های هوایی نیز آلودگی کند. در بافت های آلوده ریشه اصلی وقسمت پایین ساقه نوعی تغییر رنگ متمایل به خاکستری گسترش می یابد. سرانجام بیماری گرداگرد ساقه را میگیرد وسبب پژمردگی ومرگ بوته می شود اسکلروتها به صورت پوششی از پودر زغال نمایان می شوند به همین دلیل پوسیدگی زغالی نامیده می شود. تاکنون رقم مقاوم ویا قارچ کشی برای کنترل بیماری شناخته نشده است نگهداری بوته ها به شکل سالم وقوی خسارت را کم می کند، لذا استفاده از کود وآب کافی و تراکم کم وتناوب طولانی وکنترل علف های هرز عوامل موثری می باشند.

بیماری سفیدک کرکی سویا (Downy Mildew Peronospora manshurica)

عامل بیماری قارچ (P.soja) Peronospora manshuricaاست. این بیماری از مازندران، گیلان وگلستان گزارش شده است و بر روی گیاه ایجاد برگریزی می نماید که بیماری خیلی مهمی در این مناطق به شمار می آید. اسپورهای این قارچ خیلی جالبند و هنگا میکه می رسند جدار بیرونی آنها چروکیده میباشد. این بیماری نیز بذرزاد است. بهینه دما برای بیماری 22-20 درجه سانتیگراد است. قارچ نژادهای فیزیولوژیک زیادی دارد (حدود25 نژاد گزارش شده است). گیاهان جوان حساسترند و وقتی برگ مسن میشود مقاومتر می گردد.

توصیه های عمومی جهت کنترل بیمارهای سویا :

به منظور کنترل گسترش بیماریها در مزارع سویا می بایستی اقدامات زیر را انجام داد:

1- مراعات تناوب زراعی صحیح با غیر لگومینوزها

2- مبارزه با علفهای هرز وبقایای گیاهی سال قبل

3- استفاده از بذور سالم وترجیحاًگواهی شده

4- تقویت بافت خاک

5- حذف بوته های بیمار از مزرعه

6- سمپاشی به موقع

7- استفاده از ابزارآلات وماشین های کشاورزی تمیز وغیر آلوده

8- مراعات عمق کاشت مناسب

9- زهکشی مطلوب خاک

10- استفاده بهینه ومتعادل از کودهای ازته وپتاسه (عموما ،هرچه بافت گیاه تردتر باشد حساسیت به بیماری ها بیشتر وهرچه بافت خشبی تر مقاومت به بیماری بیشتر می باشد )

 

علف هاي هرز مزارع سویا

علف هاي هـرز مـزارع سـويا اكثـرا تابسـتانه و بسـته بـه منطقـه كـم و بيـش متفاوتنـد. علف هـاي هـرز تيـره گندميـان شـايع در سـطح مـزارع سـويا كشـور شـامل سـوروف، ارزنـي و قيـاق هسـتند.

علف هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus)

علف هرز تاج ریزی (Solanum nigrum)

علف هرز گاوپنبه (Abutilon theophrasti)

علف هرز سوروف ( Echinochloa crus-galli)

علف هرز اویار سلام ( Cyperus rotundus)

علف هرز قیاق (Sorghum halepense)

علف هرز توق (Xanthium strumarium)