صفر تا صد کاشت سیب زمینی

مقدمه

سـیب زمینی بـا نام علمـی Solanum tuberosum  از محصولات غده اي است كه نقش مهمي در تغذيه مردم جهان دارد و به دليل عملكرد بسيار بالا در واحد سطح ، انرژي و مقدار پروتئين توليدي در واحد سطح سيب زميني بيش از گندم و برنج مي باشد.  گيـاهي اسـت علفـي، يـك سـاله و گـل دار از تیره گوجه فرنگی  Solanaceaeكه ارتفاع آن تا يك متر مي رسد. گياه به صورت بوته اي علفي با يك تا چند ساقه اصلي و معمولاً به فرم ايستاده رشد مي كند. ارتفاع بوته به 60تا 150 سانتي متر مي رسد. طول دوره رشد گياه به رقم و شرايط توليد بستگي زيادي داشته و از 3 تا 6 ماه متغير مي باشد.

نیازهای اساسی کاشت سیب زمینی

  • خاک

    بافت هاي شن لومي ولوم شني با ماده آلي 2 تا 5 درصد براي سيب زميني ايده آل محسوب مي شوند، زيرا اين خاك ها فاقد مشكلات آب ايستادگي بوده و توسعه بيماري ها در اين گونه خاك ها كمتر است. در شرايط ايران كه ماده آلي خاك ها غالبا كمتراز1 درصد است، بافت هاي متوسط مانند لومي، لوم سيلتي و لوم رسي شني مناسب بنظر مي رسند.

    سيب زميني حساسيت زيادي به PH خاك ندارد و در محدوده PH حدود 6 تا 5/7 بخوبي رشد مي كند.

  • دما

    سيب زميني گياهي سرمادوست و حساس به گرما است كه رشد خوبي در دماي شبانه روزي حدود 18 تا 20 درجه سانتي گراد دارد. شروع رشد جوانه در دماي 7 تا 9 درجه سانتي گراد به كندي آغاز مي شود، در دماي 18 درجه سانتيگراد در حداكثر است و در دماي 6 درجه سانتيگراد متوقف مي شود. دماي مناسب خاك براي شروع غده دهي 16 تا 19 درجه سانتي گراد مي باشد. با افزايش دماي خاك به بيش از 20 درجه سانتي گراد از سرعت رشد غده كاسته مي شود و رشد غده در دماي خاك حدود 30 درجه سانتيگراد يا بيشتر عملاً متوقف مي شود.

  • رطوبت

    سيب زميني به تنش رطوبتي، بخصوص از مرحله شروع غده بندي تا شروع زرد شدن برگها حساس است. بيشترين حساسيت به تنش رطوبتي در اواسط دوران رشد غده و حدود 3 تا 6 هفته پس از شروع غده بندي مشاهده مي گردد. توليد ديم سيب زميني در شرايطي كه بيش از 1000 ميلي متر باران ساليانه با توزيع مناسب وجود داشته باشد.

  • آبیاری

    به طور کلی و به صورت میانگین، مصرف خالص آب برای سیب زمینی باید بین 4000 تا 7000 مترمکعب در هکتار و بسته به شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی هر 5 تا 10 روز باشد.

  • نور

    سيب زميني از نظر گل دهي گياهي روز بلند و از نظر غده بندي گياهي روز كوتاه بشمار مي رود. اين دو صفت كاملاً مستقل از يكديگر مي باشند. هر چه رقم از نظر غده بندي ديررس تر باشد، حساسيت زيادتري نسبت به طول روز خواهد داشت. روزهاي طويل از طريق تأخير در شروع غده بندي ( در ارقام حساس به طول روز) و نيز از طريق تأمين مقداربيشتري مواد فتوسنتزي سبب افزايش رشد رويشي مي شود. روزهاي كوتاه باعث توليد استولون هاي كوتاه مي گردد. شدت نور زياد براي غده دهي زود هنگام، مناسب است و موجب افزايش عملكرد و درصد ماده خشك غده مي شود. اما شدت نور خيلي زياد مي تواند موجب تنش رطوبتي، زود رسي و كاهش عملكرد گردد.

تناوب

رعایت تناوب زراعی براي مزارع تولید بذر، بسـیار ضـروري و براي خوراکی نیز مهم می باشد. در مبحث تناوب، بایـد از کشـت متوالی سیب زمینی بذري یا خوراکی و محصولات داراي آفـات و بیماري هاي مشترك نظیر گوجه فرنگي، فلفـل، تنبـاكو و بادمجـان و يا بادام زميني عامل بالقوه انتشار بيماري رايزوكتونيا است . يونجه، شبدرو خانواده كدوئيان نيز داراي بيماري هاي مشترك بـا محـصول سـيب زمينـي هـستند . برخـي محصولات از قبيل آفتابگردان و چغندر به دليل تخليـه عناصـر غـذايي خـاك در تنـاوب بـا سيب زميني توصيه نمي شوند. قرار دادن سيب زميني با يونجه، ذرت، گنـدم و جـو در سـيكل تناوبي نتايج مطلوبي به همراه دارد. در صورت وجود و گسترش بيماري پوسيدگي تر ناشي از (Pythium )ن بايد سيب زميني را در تناوب با لوبيا قرار داد.

تاريخ كاشت

عملکرد سیب زمینی به میزان قابل توجهی تحت تأثیر شرایط آب و هوایی زمان تشکیل و توسعه غده ها می باشد. آب و هواي گرم در این دوره، تأثیر زیادي در کاهش عملکـرد دارد بنـابراین بایـد تـاریخ کشـت طوري انتخاب گردد که مرحله تشکیل و حجیم شدن غده ها، مقارن بـا آب و هواي گرم نباشد. سیب زمینی را می توان در دماي خاك بالاتر از 7 درجه سانتی گراد کشت نمود ولی مناسب تـرین دمـا ي خـاك بـراي کاشت غده هاي سیب زمینی، بین 10 تا 20 درجه سانتی گراد اسـت . در دماهاي کمتر از آن، مرحله سبز شدن طولانی شده و جوانه هاي ظریف در زیر خاك مـورد تهـاجم عوامـل خسـارت زا نظیـر رایزوکتونیـا قـرار می گیرند. در دماهاي بالاتر نیز شرایط لازم براي عوامل پوساننده غده فراهم شده و درصد بوته هاي سبز کاهش می یابد.

پیش جوانه دار کردن غده ها

غده هاي سیب زمینی براي تولید نیش هاي سفید رنگ، به مدت یک هفته در جعبه هاي چوبی به صورت یک یا دولایه، در تاریکی و تحت دماي 20-15 درجه سانتی گراد نگهداري می شوند. پس از این مرحله، براي تولید جوانه هاي نوري قوي و محکم به طول 2-1 سانتی متر، جعبه ها حدود یک ماه در معرض نور غیرمستقیم و در دماي 20-15 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 85 درصد قرار داده می شوند. در صورت عدم دسترسی به جعبه، حدود یک ماه قبل از کشت، باید کف انبار یا محل مورد نظر را تمیز شده و غده هاي بذري حداکثر در دو لایه (با شرایط دمایی و رطوبتی روش قبل) روي هم قرار داده شوند.

عمق کاشت

عمق کاشت، تحت عواملی از قبیل شرایط آب و هوایی مختلف در زمان کاشت و برداشت، اندازه غده و بافت خاك تغییر نموده و عموماً بین 7 تا 20 سانتی متر متغیر می باشد (عموماً حدود 12 سانتی متر). در بافت هاي سبک تر و در مواردي که قسمت سطحی خاك خشک و یا دماي هوا خیلی زیاد است، غده بذري را می توان عمیق تر کاشت. کشت عمیق در مواردي که فصل رشد کوتاه و احتمال یخ زدن غده هاي تولید شده در اواخر فصل رشد وجود دارد بسیار مفید است.

تعداد بوته در هکتار

عملکرد سیب زمینی به طور مستقیم تحت تأثیر تعداد بوته در هکتار می باشد. در زراعت سیب زمینی، علاوه بر تعداد بوته، توجه ویژه به “تراکم ساقه در واحد سطح ” نیز ضروري می باشد . زیرا هر ساقه اصلی، عملاً یک بوته مستقل و کامل محسوب می شود. ساقه اصلی ساقه اي است که داراي ریشه نابجا بوده و مواد غذایی و آب را از طریق آنها دریافت می نماید. در تولید سیب زمینی خوراکی، تعداد مطلوب بوته گیاه در هر هکتار، حدود 53000 عدد (تراکم 75 در 25 سانتیمتر) می باشد.

مراحل رشد و نمو سیب زمینی

مراحــل رشــدی ســیب زمینی بــه پنــج مرحلــه تقســیم می شــود. طــول هــر یــک از ایــن مراحــل بــه شـرایط اقلیمـی، رقـم و مدیریـت زراعـی مزرعـه بسـتگی دارد. رشــد ســیب زمینی و زمــان وقــوع هــر مرحلــه، در مدیریــت عملیــات زراعــی مزرعــه بســیار مهــم اســت.

  • قبل از کاشت

    سیب زمینی جزء گیاهانی است که قبل از کاشت بذر، باید بستر خاک را برای آن با تقویت کردن و آماده سازی، بهبود بخشید. قبل از کاشت سیب زمینی باید بر اساس کمبودهای خاک، مواد مورد نیاز به خاک داده شود. این زمان بهترین موقع برای محلول پاشی اوره برای سیب زمینی است. در این مرحله از کوددهی سیب زمینی می توانیم علاوه بر کودهای اوره با پوشش گوگرد، فسفات و پتاسیم از کودهای مرغی نیز استفاده کنیم.

  • مرحله رشد
  • قبل از کاشت
  • نوع کود
  • کودهای اوره با پوشش گوگرد، فسفات و پتاسیم و کودهای مرغی
  • میزان مصرف
  • براساس آزمایش خاک
  • نحوه مصرف
  • همراه شخم و دیسک
  • زمان کاشت بذر

    هنگام کاشت بذر، کوددهی سیب زمینی باید بر پایه کودهای محلول در آب هیومیک اسید و کودهای سه بیست باشد. این میزان باید بر اساس مشخص شدن کمبودهای خاک در نتیجه آزمایش انجام شود. این برنامه کودی باعث رشد بهتر گیاه، جوانه زنی بیشتر و جلوگیری از بروز بیماری ها می شود.

  • مرحله رشد
  • زمان کاشت
  • نوع کود
  • کود هیومیک اسید و کودهای سه بیست
  • میزان مصرف
  • براساس آزمایش خاک
  • نحوه مصرف
  • بذرمال
  • مرحله رشد و توسعه جوانه ها

    در ایـن مرحلـه کـه از رشـد جوانـه در چشـم های غـده شــروع و بــه ظهــور آن در ســطح خــاک ختــم می شــود، اندوختـه غذایـی غـده، منبـع تأمیـن انـرژی بـرای رشـد گیــاه اســت. طــول مــدت ایــن مرحلــه، بــا توجــه بــه عواملــی چــون وضعیــت فیزیولوژیکــی غده هــا، دمــای خــاک و هــوا و تاریــخ کشــت متغیــر اســت و در ارقــام اصلــی ســیب زمینی کشــور ماننــد آگریــا و مارفونــا (در شــرایط نرمــال کشــت های بهــاره)، حــدود 20 تــا 25 روز اســت.

    10 روز پس از شروع برگ دهی و نمایان شدن اولین غده ها، بهترین زمان برای دادن کودهای حاوی نیتروژن نیز شروع می شود. چرا که این ماده باعث رشد بیشتر جوانه ها، بوته و غده ها می شود. دریافت نیتروژن توسط ریشه و میزان کود مصرفی بستگی به نوع خاک و درصد امکان شستشوی این ماده هنگام آبیاری دارد.

  • مرحله رشد
  • رشد جوانه
  • نوع کود
  • کودهای حاوی نیتروژن
  • طریقه مصرف
  • آبیاری
  • مرحله رشد علفی

    در ایـن مرحلـه، کـه از زمـان سـبز شـدن گیـاه شـروع می شــود و در ابتــدای غده زایــی پایــان می یابــد، همــه اندام هــای رویشــی گیــاه ( برگ هــا، انشــعابات ســاقه، ریشــه ها و اســتولون) تشــکیل می شــوند. در کشــت های بهـاره، طـول ایـن مرحلـه، بـرای اکثـر ارقـام سـیب زمینی کشــور حــدود 30 تــا 35 روز اســت.

    در این مرحله به منظور نرم شدن خاک، دور ماندن غده ها از نور و آفتاب زدگی، از بین بردن علف های هرز و … خاکدهی در پای بوته ها انجام می شود همزمان با این مرحله اقدام به کوددهی  با کودهای ان پی کی ، باعث  افزایش محدوده رشد ریشه و غده ها می باشد.

  • مرحله رشد
  • رشد علفی
  • نوع کود
  • کودهای حاوی نیتروژن
  • طریقه مصرف
  • محلولپاشی یا آبیاری
  • مرحله غده زایی

    در ایــن مرحلــه، فقــط تشــکیل غده هــای اولیــه در انتهــای اســتولون ها آغــاز می شــود؛ ولــی حجیــم شــدن آنهـا هنـوز شـروع نشـده اسـت. ایـن مرحلـه حـدود دو هفتــه طــول می کشــد و انــدازه غده هــای تشکیل شــده در طــی آن، در حــد یــک نخــود اســت.

    سیب زمینی برای افزایش تعداد غده ها به فسفر و افزایش حجم آن ها به پتاسیم نیاز دارد. بنابراین بهترین کود برای زمان غده زایی سیب زمینی، کودهای فسفر بالا است. همچنین مرحله رشد غده نیز زمان مصرف کودهای پتاس بالا یا سولوپتاس در سیب زمینی است. همچنین اگر تشخیص داده شد که سیب زمینی در این مرحله نیتروژن کمی از خاک دریافت می کند، می توانید از کودهای سه بیست نیز استفاده کنید.

  • مرحله رشد
  • غده زایی
  • نوع کود
  • کودهای پتاس بالا یا سولوپتاس و کودهای فسفر بالا
  • طریقه مصرف
  • محلولپاشی یا آبیاری
  • مرحله حجیم شدن غده ها

    طــی ایــن مرحلــه کــه طولانی تریــن دوره رشــد گیــاه اســت، ســلول های تشــکیل دهنده غــده به دلیــل تجمــع آب، مــواد غذایــی و کربوهیدرات هــا متــورم می شــوند و بسـته بـه تاریـخ کاشـت و رقـم، ممکـن اسـت تـا سـه مـاه طـول بکشـد؛ ولـی در شـرایط مناسـب، بـرای اکثـر ارقـام موجـود در کشـور، ایـن مـدت بیـن 50 تـا 60 روز اسـت.

    در این مرحله کودهای حاوی پتاسیم به پر کردن غده سیب زمینی کمک زیادی می کند و یکی از مهم ترین عناصر برای افزایش کمیت و کیفیت باردهی خواهد بود. به این دلیل که پتاسیم به انتقال کربوهیدرات ها از برگ به غده کمک می کند.

  • مرحله رشد
  • حجیم شدن غده ها
  • نوع کود
  • کودهای پتاسه
  • طریقه مصرف
  • محلولپاشی یا آبیاری
  • مرحله بلوغ یا رسیدن گیاه

    در ایــن مرحلــه، شــاخ وبرگ گیــاه شــروع بــه زرد شــدن می کنــد و ریــزش برگ هــا آغــاز می شــود. بــه همیــن دلیــل، میــزان فتوســنتز کاهــش می یابــد و رشــد غده هــا کــم می شــود و در نهایــت، اندام هــای هوایــی از بیـن می رونـد.

آفات و بیماری های سیب زمینی

كنه تار تن (Tetranychus spp)

كنه هاي تارتن با  نام عمومي Spider Mites با كليسرهاي ميله اي خو د سلول برگ ها را پاره مي كنند و محتويات آن ها را مي خورند. اين خسارت موجـب تخريـب سـلول هـا و كـاهش سـبزينه در گياهـان ميزبـان مي شود. در قسمت هاي خسارت ديده ، ابتدا نقاط ريز و زرد رنگي ظاهر مي شوند با افـزايش تغذيه كنه ها، سلول هاي آسيب ديده به صورت لكه هاي زرد رنگ بر روي سطوح فوقاني و تحتاني برگ خسارت ديده ظاهر مي شوند و در نهايت برگ هاي خـسارت ديـده بـه رنـگ قهوه اي درآمده و ريزش مي كنند.