صفر تا صد کاشت گلرنگ
مقدمه
دانه روغنی گلرنگ با نام علمی Carthamus tinctorius و نام انگلیسی Safflower ازگیاهان بومی ایران بوده و از دیرباز کشت گونه های بومی آن به ویژه در حاشیه مزارع رواج داشته است. گلرنگ گیاهی است پرشاخ و برگ، علفی و شبه خاردار یکساله که ارتفاع آن از 21 – 151 سانتیمتر تغییر می کند. گل های آن معمولا زردرنگ، میزان روغن آن 25-45 درصد و بذرهای آن شبیه بذرهای آفتابگردان و کوچکتر است.
گلرنگ با خصوصيات مطلوب زراعي نظير مقاومت نسبي به شوري خاك و خشكي هوا، مقاومت بالا به سرماي زمستانه ( تيپ پاييزه ) وجود روغني مطلوب با بيش از 90 درصد اسيدهاي چرب غير اشباع بخصوص اسيد لينولئيك، همواره به عنوان يك دانه روغني با ارزش مطرح بوده است .
نیازهای اساسی کاشت گلرنگ
تناوب زراعی
در تنظیم سیستم تناوب باید به حساسیت‌ها و مواد غذایی مورد نیاز گلرنگ توجه کرد. گلرنگ نباید در تناوب پس از گیاهان حساس به پوسیدگی اسکلروتینیایی (کپک سفید) مانند آفتابگردان، خردل، کانولا و یا لوبیا کاشت شود.
گلرنگ به بیماری‌های خاک زی نیز حساس است و نباید با گیاهان حساس به بیماری بوته‌میری جالیزی در تناوب قرار گیرد. بعد از گلرنگ گیاهی بهتر است کشت شود که فرصت بازگشت معنی‌دار به حالت اولیه خاک را فراهم سازد. نمونه‌های از تناوب گلرنگ در کاشت‌های بهاره آبی به صورت زیر است:
- شبدر- ذرت- گلرنگ- گندم
- یونجه – سیب‌زمینی- حبوبات- گلرنگ – جو – آیش.
البته گلرنگ پس از گندم، ذرت، چغندر و برنج نیز کشت می‌شود. در مناطق گرمسیری که زمستان ملایمی دارند گلرنگ به عنوان یک گیاه زمستانی کاشته می‌شود. در این شرایط، جایگاه گلرنگ در تناوب چه در شرایط دیم و چه در شرایط فاریاب مشابه غلاتی نظیر گندم و جو و یا بلافاصله قبل از آنهاست. در شرایطی که نزولات جوی برای تکمیل دوره زندگل گلرنگ کافی نیست، قرار دادن آیش یک ساله قبل از کشت گلرنگ قابل توصیه است. در شرایط دیم، یک دوره آیش چندماهه تا یک ساله با توجه به میزان بارندگی، تبخیر و تعرق در طول فصل رشد و خصوصیات خاک قبل از گلرنگ ضرورت دارد.
تاريخ كاشت
گلرنگ را می توان به صورت بهاره و پاییزه کشت کرد . تعیین تاریخ کشت مناسب گلرنگ به مختصات اقلیمی منطقه، سال، بافت خاک، تیپ رشد، نوع رقم و رطوبت موجود در خاک بستگی دارد . براساس آزمایش های انجام گرفته، بهترین زمان کشت پاییزه گلرنگ در مناطق سرد و معتدل سرد کشور از اوایل شهریور تا اواسط مهرماه است. تاریخ کشت گلرنگ بهاره در مناطق معتدل سرد و سرد ایران نباید بعد از 12 فروردین ماه باشد. تأخیر در کاشت بهاره گلرنگ، اغلب سبب کوتولگی، همزمانی دورة رشد با درجة حرارت های زیاد و زود رسی نامتعارف گیاه می شود.
میزان بذر مصرفی و عمق کاشت
میزان بذر مصرفی در کشت پاییزه 25-20 کیلوگرم و در کشت بهاره 25 تا 30 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته می شود . با توجه به اندازه بذر به طور کلی کشت با استفاده از بذرکارهای ردیف کار گندم توصیه می شود . در چنین شرایطی فاصله فاروها 60 سانتی متر و کشت دو ردیف روی پشته به فاصله 30 سانتی متر توصیه می شود . با در نظر گرفتن وزن هزار دانه عمق کاشت مناسب برای ارقام گلرنگ 2 تا3 سانتی متر می باشد.
تراکم مناسب
از عوامل مهم موثر بر میزان بذر و تراکم مناسب کشت گلرنگ می توان به زمان کاشت، نوع رقم، عمق کاشت، ساختمان خاک و میزان کود مصرفی و وضعیت آب و هوائی منطقه اشاره کرد . آزمایش های تراکم بوته در ایران نشان داده است که مناسب ترین فاصلة ردیف ها برای کشت بهاره کشت دو خط روی پشته هایی با فاصله 50 سانتی متر )کشت دوخط روی هر پشته که در نتیجه فاصله ردیف ها 22 سانتی مترخواهد بود ) و فاصله بوته ها 5 سانتی متر می باشد. همچنین با توجه به رشد رویشی زیاد در ارقام پاییزه، کشت دو خط روی پشته هایی با فاصله 60 سانتی متر (کشت دوخط روی هر پشته که در نتیجه فاصله ردیف ها 30 سانتی مترخواهد بود) و فاصله بوته ها 5 سانتی متر توصیه می شود .
آب مورد نياز گلرنگ
گلرنگ به علت دارا بودن ريشه عميق قادر است رطوبت را از اعماق 4-3 متري خاك جذب نمايد، اما بايد توجه داشت كه اين گياه به آبياري بيش از حد در اوایل رشد حساس است و باعث افزایش بيماري فيتوفترا مي گردد، در چنین مواردي استفاده از واريته هاي مقاوم، كشت به صورت جوي و پشته، اجتناب از ايستابي آب در هواي گرم توصيه مي شود. به طور كلي آبياري در مراحل بعد از كشت، جوانه زني، رشد سريع ساقه، غنچه دهي، گلدهي (دو مرحله)، دانه بندي ضروري است (هفت نوبت) و اين تعداد براساس زمان كشت، نوع رقم، منطقه كشت، ساختمان خاك، كود مصرفي ، تا 10 نوبت نيز افزايش مي يابد.
مراحل رشد گلرنگ
مراحل رشد و تکامل گیاه گلرنگ شامل ۷ مرحله می‌باشد: جوانه‌زنی (نفوذ ریشه در پوست دانه و غشای تخمدان)، روزت (تشکیل مجموعه برگ در شروع و ابتدای ساقه)، ساقه‌دهی، شاخه‌بندی، گلدهی، تشکیل دانه و رسیدگی دانه.
- مرحله رشد
- قبل از کاشت
- نوع کود
- کودهای فسفات و پتاس و کودهای پوسیده دامی و گوگرد
- نحوه مصرف
- همراه شخم و دیسک
- مرحله رشد
- تقویت بذر
- نوع کود
- کودهای جوانه زایی بر پایه گوگرد
- نحوه مصرف
- بذرمال
- مرحله رشد
- جوانه زنی
- نوع کود
- کودهای 20-20-20
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- روزت
- نوع کود
- کود ازته
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- ساقه دهی
- نوع کود
- اسید جیبرلیک
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
- مرحله رشد
- غنچه دهی
- نوع کود
- کود ازته
- طریقه مصرف
- همراه با آبیاری
- مرحله رشد
- گلدهی
- نوع کود
- کودهای پتاس بالا و اسید هیومیک
- طریقه مصرف
- آبیاری
- مرحله رشد
- رسیدگی بذر
- نوع کود
- کود سیلیکون
- طریقه مصرف
- محلول پاشی
زمان برداشت دانه گلرنگ به نوع رقم و عوامل محیطی مانند دمای هوا و رطوبت نسبی بستگی دارد. برداشت دانه، بلافاصله پس از خشک و قهوه‌ای شدن برگ‌ها و نیز خشک و سخت شدن دانه‌های وسط طبق صورت می‌گیرد. رطوبت دانه‌ها در زمان برداشت، بایستی در حدود ۸ درصد باشد. خشک شدن بیش از حد گیاه، ممکن است ریزش دانه در زمان برداشت را در پی داشته باشد.
میوه گلرنگ مشابه میوه آفتابگردان، به‌صورت فندقه و به رنگ‌های سیاه، زرد، سفید یا کرمی با سطح خارجی صاف می‌باشد. وزن هر دانه در گلرنگ در حدود ۳۵ تا ۵۰ گرم می‌باشد.
آفات و بیماری های گلرنگ
مگس گلرنگ Safflower fly
مگس گلرنگ،نام علمیAcanthiophilus helianthاز گروه مگس های میوه است که جزو مهم ترین آفات گیاه گلرنگ به حساب می آید و اخیراً در سطح کشور خسارت زیادی از آن گزارش می شود . از زمانیکه گیاه گلرنگ وار مرحله تکمه دهی می شود خسارت اصلی مگس گلرنگ شروع می شود . خسارت این آفت در برخی مناطق تا 30 درصد نیز می رسد که سبب افت محسوس عملکرد دانه خواهد شد . بهترین علامت آلودگی به مگس گلرنگ ترشح شیره قهوه ای رنگ چسبناک از غوزه های آلوده است.
روش های کنترل آفت:
پرندگان (چکاوكها و کبوترها)
در برخی از سال ها مزارع گلرنگ کرپه ( دیرکاشت) در مناطق خشک کشور مورد حمله و خسارت پرندگان مهاجر بخصوص چکاوک آسمانی، چکاوک کاکلی، کبوتر چاهی و کبوتر جنگلی قرار می گیرند. در مناطقی که خسارت پرندگان در ابتدای فصل کاشت (زمان سبز شدن و استقرار گیاهچه) مشاهده می شود افزایش تراکم کاشت از طریق زیادتر کردن بذر مصرفی در هکتار توصیه می شود .
