مدیریت باغ زیتون

مقدمه

زیتون با نام علمی Olea europaea متعلق به تیره Oleaceae درختی همیشه سبز، نیمه گرمسیری، بومی آسیای صغیر، سوریه، لبنان، فلسطین و نواحی مدیترانه ای است. کشورهای مهم تولید کننده زیتون عبارتند از: اسپانیا، ایتالیا، یونان، ترکیه، تونس، پرتغال، مراکش، سوریه و الجزائر. کشور های اسپانیا و مراکش اغلب زیتون سبز و یونان و ترکیه زیتون سیاه کنسروی تولید می کنند. مهمترین فرآورده درختان زیتون، روغن است که در حدود 93 درصد تولید جهانی زیتون کاری ها منحصر به تهیة آن است. زیتون به عنوان مهم ترین محصول تولیدکنندة روغن در منطقة مدیترانه به شمار می رود. این درخت با پیشینة هزارساله در ایران یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی منطقة طارم بوده و همواره نقش مهمی در اقتصاد منطقه دارد. سطح زیر كشت زیتون در ایران حدود67 هزار هكتار است كه از هر هكتار باغ آبی ( ۱۰ سال به بالا ) به طور متوسط 5 تن محصول برداشت می شود و در باغ هایی كه مدیریت مناسبی دارند تا 10 تن هم زیتون قابل برداشت است.

گیاهشناسی زیتون

زیتون گیاهی مدیترانه اي است و در مناطقی که خطر یخبندان هاي شـدید زمسـتانه وجود نداشته باشد می توان اقدام به کشت آن نمود. برگ هاي درخت زیتـون هـر 2 تـا 4 سال یکبار خزان می کند به صورتی که همه سـاله بـرگ هـاي جـوان روي شـاخه ظـاهر می گردند. برگ ها سبز تیره متقابل و ابعاد آن در واریته هاي گوناگون متفاوت است رنـگ سطح فوقانی برگها سبز تیره و پوشیده از یـک لایـه بافـت مـومی و در سـطح تحتـانی کرك هاي ستاره اي نقره اي وجود دارد که دو عامل فوق موجب کاهش تبخیـر رطوبـت و افزایش توان مقاومت در مقابل خشکی و گرما می شوند.

کنار هر برگ در زیتون جوانههاي گل دهنده وجود دارند. جوانه گل زیتـون در اواسـط تا اواخر تابستان در حدود 7 تا 8 هفته بعد از شکوفایی کامل گلها بین بـرگ و سـاقه جـوان همان سال ظاهر می شود ولی به حال رکود باقی میماند تا بهار سال بعد که این جوانـه رشـد کرده و شاخه تولید می کند.

گل هاي زیتون معمـولاً دیرتـر از گل هاي سایر درختان میوه شکوفا می شود. گل ها بـه صـورت خوشـه اي و هـر خوشـه از خوشه چه هایی تشکیل یافته که داراي 8 تا 25 گل است. رنگ گـل هـا سـفید صـدفی و داراي 4 گلبرگ و 2 پرچم و مادگی 2 خامه اي هستند. گل ها بر 2 نوع اند، گل هاي کامـل که داراي اندام هاي نر و ماده هستند و گلهاي ناقص که فقط اندام نر دارند. تعداد گلها فوق العاده زیاد است ولی 1 تا 3 درصد گل ها تبدیل به میوه می گردند. تلقیح توسـط بـاد و حشرات انجام می گیرد. عدم سازگاري گرده ها با مادگی از مهـم تـرین عوامـل شـناخته شده دگر باروري در زیتون است.

میوه زیتون گوشتی و هسته دار است که در واریته هـاي گوناگون به اشکال گرد، بیضی، گلولهاي، دراز، نوكدار و داراي انحناء در یک طرف دیده می شوند. وزن میوه از یک تا 12 گرم متفاوت است. میوه زیتون سفت، پوست آن صاف و براق، گوشت نرم و بسیار تلخ و رنگ آن ابتدا سبز که در نهایـت بـه بـنفش تغییـر رنـگ می دهد. گوشت معمولاً چسبیده به هسته است. قسـمت هسـته میـوه چـوبی و مغـز آن گوشتی است.

معمولا رشد ریشه ها در اعماق ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متری خاک حدود می شوند حتی در خاک های عمیق تر نیز ریشه ها تمایل دارند در همین عمق باقی بمانند. معمولا ۷۰ درصد ریشه های زیتون در عمق حداکثر ۶۰ سانتی متری دیده می شوند.

نيـازهاي اساسي زیتون

  • دما

    زيتون در مناطقي بهترين عملكرد و بهترين كيفيت را خواهد داشت كه داراي زمستان هاي معتدل و تابستان هاي گرم و خشك و طولاني باشند در اين شرايط ميوه ها امكان رسيدن پيدا مي كنند. زيتون درختي نيمه گرمسيري بوده بنابراين به يخبندان هاي شديد حساس است. دماي اين حساسيت در دوره هاي مختلف رشد گياه فرق مي كند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گياه بتدريج كاهش يابد حتي اگر به 13- درجه سانتي گراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همين زمان درجه حرارت بطور ناگهاني كاهش يابد ممكن است به نابودي گياه منجر گردد. همچنين شاخه هاي بارده درخت در درجه حرارت 5- سانتيگراد ممكن است از بين برود.

  • نور

    محصول رضايت بخش و اقتصادي زيتون در مناطقي كه بيش از 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست مي آيد در مناطق كم نور رشد رويشي درخت بيشتر بوده و شاخه ها در همديگر فرو رفته توليد محصول را كم مي نمايد.

  • خاك

    درخت زيتون معمولاً در اغلب خاكها محصول مي دهد اما بهترين خاك براي زيتون كاري خاك سبك رسي، شني با زهكش كافي و عميق مي باشد و بهترين pH براي درخت زيتون در محدوده 8-7 مي باشد. سیستم ریشه ای زیتون سطحی است و قادر به تحمل خاكهای غرقاب شده نیست و حتی در خاكهای عمیق هم فقط 90 تا 120 سانتیمتر در خاك نفوذ می كند.
    زیتون می تواند در اغلب خاك ها رشد کرده و محصول دهد و حساسیت ویژه اي نداشته و اغلب محدودیت هاي معمول خاك (شوري و قلیائیت نسبی) را به خوبی تحمل می کند. همچنین در برابر آهک خاك حساس نبوده و حتی در خاك هایی که حاوي 35 %آهک هستند به خوبی رشد می کند. خاك هایی با بافت متوسط تا سبک که غنی از مواد آلی می باشند براي رشد زیتون بسیار مناسب هستند. بهترین اسیدیته یا pH خاك براي کاشت زیتون 8 -5/6 است. شوري مناسب خاك براي زیتون کمتر از 4 میلی موس بر سانتی متر است. استفاده از مواد آلی نیز در کنار کودهاي شیمیایی پرمصرف و کم مصرف می تواند در جذب هرچه بهتر این عناصر مؤثر باشد. بعلاوه اینکه، ویژگیهاي فیزیکی خاك و قابلیت نگهداري رطوبت را نیز بهبود بخشیده و فعالیت ریزجانداران خاکزي نیز بهتر خواهد گردید.

  • آب

    زيتون را گياهي كم توقع و مقاوم به خشكي مي شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادي در صورتي حاصل مي شود كه براي هر هكتار زيتون بطور خالص حدود 4000 متر مكعب آب تأمين شود اين ميزان در مناطقي كه ميزان تبخير و تعرق زياد است به 5500 تا 6000 متر مكعب مي رسد. كاشت ديم زيتون نيز در مناطقي كه بين 400 تا 600 ميلي متر بارندگي ساليانه با پراكنش مناسب داشته باشد عملي خواهد بود.
    آبیاري از بهمن تا خرداد ماه می تواند نمو جوانه هاي گل، شکوفه دهی، تشکیل میوه و رشد شاخسارها را با اختلال روبرو سازد. کمبود رطوبت خاك بین خرداد تا مرداد ماه میتواند سبب کوچک ماندن میوه و چروکیدگی آن شود. تنش آبی در طی شهریور ماه نیز سبب کاهش کیفیت و اندازه میوه می شود. آبیاري منظم باغ زیتون سبب کاهش پدیده تناوب باردهی (سالآوري) می شود. بهترین اسیدیته براي آب آبیاري، اسیدیته 8-5/6 است.

روش های آماده سازی بذر زیتون

روش قدیمی : در این روش گوشت میوه های به دست آمده را جدا کرده و سپس لایه چربی موجود روی پوسته چوبی بذر را با سائیدن در ماسه و یا برس زدن حذف می کنیم و سپس به مدت ۲ الى ۳ روز در آب شسته و پس از خشک کردن در سایه و ضد عفونی کردن در بستر کشت می کنیم. در این روش جوانه زنی بذر 4 الى 5 ماه طول می کشد.
روش جدید : در این روش مانند روش بالا، ابتدا قسمت گوشتی و سپس لایه نازک چربی روی بذر را برداشته و سپس به مدت ۲ ماه در دمای ۵ الی ۱۰ درجه سانتی گراد و با قرار دادن در ماسه مرطوب و با گذاشتن در محلی تاریک اقدام به سرمادهی بذور می کنیم.

الگوی کاشت زیتون

برنامه و طرح کاشت درختان زیتون عمدتا به سیستم کاشتی که در باغ اعمال خواهد شد (سیستم های کاشت متراکم و یا غیر متراکم) بستگی دارد. برای کشت‌های متراکم، خاک‌های حاصلخیز و آبیاری یا بارندگی کافی مورد نیاز است در حالیکه برای کشت‌های غیر متراکم وجود این عوامل ضرورت چندانی ندارد. در طول سالیان متمادی درختان زیتون به فواصل ۱۰ متر در ۱۰ متر و یا حتی بیشتر کاشته می‌شد. با این فاصله کاشت تعداد محدودی درخت در هر هکتار کشت می‌شود. (حدود ۱۰۰ درخت در هکتار). در مناطقی که دارای دوره‌های طولانی خشکی هستند، این چنین فاصله گذاری بین درختان، درخت را قادر می‌سازد تا از تمام آب موجود بهره برداری کند. با وجود این در مناطقی که اقلیم آن خیلی خشک نیست و قابلیت نگهداری آب خاک خوب است، فواصل کاشت ذکر شده بسیار زیاد به نظر می رسد.
به طور کلی دو الگوی عمده کاشت وجود دارد:
روش سنتی که درختان به فواصل ۷-۷ ، ۸-۶ ، ۸-۸ و یا حتی ۱۰-۱۰ متر کاشت می‌شوند.
کشت متراکم که درختان با فواصل ۶-۵ یا ۶-۶ کشت می‌شوند..
در طول دهه گذشته یک سیستم جدید در کشت زیتون آزمایش شده است. این روش سیستم باغ‌های فوق متراکم (High-Density) است که حدود ۱۸۰۰-۱۵۰۰ درخت در هکتار کاشته می‌شود. هدف عمده این سیستم کاهش هزینه‌های برداشت است که در باغ‌های سنتی زیتون حدود۴۰ تا ۵۰ درصد کل هزینه تولید زیتون را به خود اختصاص می‌دهد. در کشت فوق متراکم فاصله بين رديف ها 4-3 متر و فاصله بين درختان 1.8-1 متر می باشد.

روش هاي تشخیص کمبود عناصر غذایی

  • آزمون خاك

    با انجام آزمون خاك ویژگی هاي فیزیکی و شیمیایی خاك، به ویژه تعیین غلظت عناصر غذایی قابل جذب در خاك مشخص می شود که نشان دهنده این است که شرایط خاك تا چه حد براي تأمین رشد بهینه گیاه و دستیابی به عملکرد مورد انتظار مناسب است و چه عناصري، براي رشد زیتون موردنیاز خواهد بود. به عبارت دیگر، آزمون خاك به همراه آزمون برگ روش مناسبی براي پیش آگاهی از نقاط قوت و ضعف خاك در تصمیم گیري هاي مدیریتی است. از جمله نکات برجسته آن است که از این طریق و بر اساس نتایج به دست آمده می توان توصیه کودي مناسب را انجام داد.

  • آزمون تجزیه گیاه

    گیاه یکی از راه هاي شناخت کمبود و توصیه مصرف عناصر غذایی محسوب می شود. اگر کمبود عناصر غذایی در ابتداي رشد تشخیص داده شود، امکان اصلاح وجـود داشـته و عملکـرد و کیفیت محصول از دست نخواهد رفت. تجزیه گیاه کمبود و یا بیشبود عناصر غذایی را نشـان مـی دهـد. هنگامیکه کمبود یک عنصر در تجزیه گیاه مشخص شد، اعمال روش هاي رفـع کمبـود ازجمله مصرف عنصر غذایی نمی تواند مؤثر واقع شود. بهترین نتایج از تجزیه ی گیاهان (آزمون برگ)، در شرایط رشد فعال حاصل شده است. پس بهترین زمان نمونه برداری از برگ های درختان میوه، معمولا 5/2 ماه پس از شروع زمان گلدهی آنها است.

  • آزمون براساس علائم ظاهری گیاه

    در این روش بر اساس علائم ظاهری درخت مثل زردی برگ های پایین، پررنگ تر بودن رگبرگ ها، خشکیدگی سرشاخه ها و غیره نوع عنصر مورد نیاز تعیین و سپس توصیۀ کودی انجام می شود.

تغذیه و کوددهی زیتون

درخت زیتون، آفتاب دوست بوده و بیش از هر چیز، به نور مناسب احتیاج دارد. به علاوه، باید در زمان کاشت و پرورش آن، به نقشه زمین، فراهم سازی زمین، شخم مناسب و خاک و غیره نیز توجه ویژه ای نشان داد، تا نتایج مطلوبی به دست آید. در عملیات مربوط به کاشت و پرورش زیتون کوددهی دارای اهمیت زیادی است. برای درختان جوان که هنوز به تولید نرسیده اند، نیتروژن یک عنصر اصلی برای رشد درخت است. با این حال در خاکهایی که از نظر فسفر و پتاسیم ضعیف هستند باید از کودهای فسفر و پتاسه نیز استفاده کرد. درختان زیتون به نیتروژن، پتاسیم، منیزیم و بور بیشتر از سایر عناصر نیاز دارند. تغذیه و کوددهی درختان زیتون معمولاً در چند مرحله انجام می‌گیرد:

  • قبل از کاشت

    میزان کمبودهای خاک و نیازهای آن از ظاهر آن مشخص نیست و پیش از تنظیم برنامه کوددهی باید اطلاعات کاملی در مورد خاک زمینمان داشته باشیم. این کار نیز تنها با آزمایش خاک کشاورزی امکان پذیر است. تغذیه و کود قبل از کاشت که به کودهای پایه معروف است، باید همراه شخم زنی پیش از کاشت بذر به خاک اضافه شوند که این کودها برای فراهم آوردن عناصر غذایی در خاک بسیار مناسب خواهد بود. بعد از تسطیح خاك شخم عمیق لازم است و همراه با شخم كودهاي فسفره وپتاسه اضافه گردد. با كاشتن گیاهاني مثل شبدر ، یونجه و… وبرگرداندن آنها به عنوان كود سبز مي توان مواد آلي خاك را افزایش داد.

  • مرحله رشد
  • قبل از کاشت
  • نوع کود
  • مصرف کودهای فسفاته، پتاسه، کودهای حیوانی پوسیده و گوگرد با توجه به آزمون خاک
  • طریقه مصرف
  • همراه شخم و دیسک
  • چالکود

    به منظور افزایش توان مصرفی درخت زیتون و سهولت در دسترسی عناصر مورد نیاز در باغ، استفاده از روش چالکود توصیه می گردد. همینطور مقادیر مصرفی کودها در این روش تغذیه به عوامل مختلف از جمله نتایج آزمون خاك و تجزیه برگی، سیستم آبیاري ، بافت خاك، سن درخت و… بستگی دارد. از آنجاییكه سیستم ریشه های تغذیه كننده زیتون در نزدیكی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید كودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جای گذاری شوند. به این منظور می توان از کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به صورت چالکود استفاده نمود و بهترین زمان استفاده از کودهای چالکود در فصل پاییز می باشد. در باغهای دیم و نیز در باغهایی كه با آب شور آبیاری می شوند بهتر است کودهای حاوی ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. همچنین استفاده از كودهای دارای گوگرد، نیز به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاك توصیه می شود.

  • مرحله رشد
  • چالکود
  • نوع کود
  • کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم و كودهای دارای گوگرد
  • طریقه مصرف
  • چالکود
برای تهیه کود هیومیک اسید کلیک کنید
  • متورم شدن جوانه‌ها

    درخت زیتون در ماه های آذر تا اسفند مرحله استراحت زمستانی را سپری می کند و با تمام شدن فصل سرد، رشد رویشی جوانه ها آغاز می شود. در این مرحله کودهایی حاوی منیزیم، بور بالا و کودهایی مانند آمینواسید توصیه می‌شود.

  • مرحله رشد
  • متورم شدن جوانه
  • نوع کود
  • کودهایی حاوی منیزیم، بور بالا و کود آمینواسید
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • قبل از گلدهی

    در زیتون دو نوع گل یافت می شود. گل های کامل و گل های ناقص یا نر، طول دوره گلدهی به درجه حرارت محیط بستگی دارد. در آب و هوای گرم گل ها به سرعت باز می شوند ولی در آب و هوای خنک گلدهی ممکن است دو تا سه هفته به طول انجامد. هر گاه دمای محیط در زمان گلدهی از ۲۴ درجه سانتیگراد فراتر رود به علت کوتاه شدن طول دوره گلدهی و طول دوره مؤثر گرده افشانی، بسیاری از گل ها قبل از لقاح می ریزند و میوه ای تشکیل نمی شود. نیتروژن ضروری‌ترین عنصر برای رشد رویشی و تولید گل و تشکیل میوه است. این عنصر احتمالاً به‌صورت غیرمستقیم روی پدیده تناوب باردهی درختان زیتون تأثیر می‌گذارد. کودهای کامل مانند 20-20-20 و کودهای حاوی نیتروژن در این مرحله استفاده می‌شود.

  • مرحله رشد
  • قبل از گلدهی
  • نوع کود
  • کود اوره و سه بیست
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
برای تهیه کود سه بیست کلیک کنید
  • بعد از تشکیل گلبرگ ها

    درزيتون نمو گل از 15 اسفند تا 12 فروردين بطول مي انجامد. براي اينكه جوانه هاي گل رشد طبيعي داشته باشند آب كافي بايستي در اختيار آنها قرار گيرد. حساسيت اين مرحله طوري مي باشد كه كوچكترين استرس باعث كوچك وبد شكل شدن وسقوط مادگي مي شود.
    رشد خود گل آذين كند است واز زماني كه جوانه ها باز مي شوند تا وقتي كه گلها بازشوند 6-4 هفته طول مي كشد.
    در گل آذين، تا وقتي كه طول خوشه ها به 8 سانتي متر نرسيده ،گلها باز نمي شوند.

  • مرحله رشد
  • بعد از تشکیل گلبرگ
  • نوع کود
  • کود کامل و هیومیک اسید
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
برای تهیه کود هیومیک اسید کلیک کنید
  • تشکیل میوه

    پس از گرده افشانی و تلقیح گل ها میوه ها تشکیل می گردد. عامل اصلی کاهش میوه، تنها سقط جنین نمی باشد بلکه رقابت شدید بین گل های کامل در یک گل آذین عامل اصلی است. معمولا در هر گل آذین تنها یک میوه تشکیل می شود اما اگر در زمان میوه بستن، هوا نسبتا خنک باشد تعداد میوه های تشکیل شده افزایش یافته و تعداد آنها در هر گل آذین به ۵ تا ۷ عدد هم می رسند

  • مرحله رشد
  • تشکیل میوه
  • نوع کود
  • اسید آمینه کلسیم دار
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • سفت شدن هسته میوه

    رشد میوه ها به تدریج ادامه می یابد و تا اواخر شهریور و آبان به حداکثر اندازه خود می رسند. قابلیت دسترسی به عناصر نیتروژن، پتاسیم و فسفر خاک در تمام طول دوره رویشی درخت زیتون ضروری است. بااین‌حال نیاز به نیتروژن از بهار تا اوایل مراحل رشد و نمو میوه و نیز مرحله سخت شدن هسته (از اواخر تیر تا اواخر مرداد) بیشتر است.

  • مرحله رشد
  • سفت شدن هسته
  • نوع کود
  • کود اوره و اسید هیومیک
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • رسیدن میوه

    از نظر فنولوژي رسيدن ميوه داراي 5 مرحله است:
    رنگ ميوه كاملا سبز
    رنگ زرد مايل به سبز
    شروع تغيير رنگ، لكه هاي رنگ بنفش در كمتر از نصف ميوه
    خاتمه مرحله تغيير رنگ يا وجود لكه هاي بنفش در بيش از نصف ميوه
    رنگ سياه در تمام قسمتهاي پوست میوه
    در این مرحله از رشد میوه، عنصر پتاسیم مهم‌ترین ماده موردنیاز گیاه است. برای به حداکثر رساندن عملکرد و کیفیت میوه کوددهی منظم پتاسیم ضروری است. کودهای کامل و اسید هیومیک از جمله کودهایی است که در این مرحله توصیه می‌شود.

  • مرحله رشد
  • رسیدن
  • نوع کود
  • کود پتاسیم، کود کامل و اسیدهیومیک
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • برداشت میوه

    برداشت محصول زیتون بسته به هدفی که از تولید آن دنبال می‌شود ممکن است به تعویق بیفتد. یعنی اگر هدف، بدست آوردن میوه رسیده باشد وقتی که میوه‌ها از رنگ سبز، کمی به زردی می‌گرایند آماده برداشت هستند. ولی اگر هدف نهایی، گرفتن روغن باشد باید صبر کرد تا میوه‌ها به حدی برسند که سیاه شوند. در این صورت میوه‌ها میزان روغن بیشتری خواهند داشت و برای روغن گیری مناسب‌تر خواهند بود.
    برداشت زودهنگام باعث کاهش عملکرد میوه و کاهش کیفیت بذر شده و برداشت دیرهنگام نیز منجر به افزایش ریزش میوه ها میشود، درواقع هنگامی که رنگ پوست میوه از سبز به زرد و آنگاه قرمز و در نهایت بنفش تیره در آمد زمان مناسب برداشت برای استخراج روغن است زمان برداشت از جمله عامل های بسیار مهم در زیتون است بهطوریکه اگر در زمان نادرست یا به صورت نادرست انجام شود روی محصول سال بعد اثر می گذارد.
    برداشت محصول زیتون را می توان به روش دستی یا بوسیله ماشین برداشت و در آبان انجام می‌شود.
    روش دستي : در اين روش ميوه ها بدون آسيب برداشت مي شود و به درخت نيز صدمه كمتري وارد مي شود. اين روش شامل هزينه برداشت زياد و مدت زمان طولاني مي شود.استفاده از تيرك و چوب دستي علاوه بر خسارت بر ميوه سبب شكستن شاخه ها نيز مي شود.
    برداشت مكانيكي : از مزاياي اين روش كاهش هزينه برداشت و زمان برداشت است. ولي داراي معايبي( متناسب با نوع مكانيزاسيون )همچون باقي ماندن درصدي از ميوه بر روي درخت، آسيب رسيدن به ميوه، ريزش برگ، شكستن شاخه ها، زخمي شدن تنه و يا كنده روش برداشت شدن درخت از ريشه است.
    استفاده تسهيل كننده هاي شيميائي: تركيبات آزاد كننده اتيلن همچون اترل ، اتفن و اتیلن. مزایاي استفاده از مواد کاهش دهنده نيروي حذف ميوه عبارتند از: کمک به برداشت زودتر محصول و متعاقب آن بهبود کيفيت روغن، کاهش تناوب باردهی و افزایش کارایی برداشت مكانيكی.

  • پس از برداشت

    کود بعد از برداشت میوه در میزان باردهی سال آینده تأثیر مهمی دارد. استفاده از برنامه کودی پس از برداشت میوه سبب تأمین مواد مغزی درختان شده و کشاورزان را به برداشت محصول با کیفیت یک قدم نزدیک تر می کند. علاوه براین به هر میزان که به درختان میوه پس از زمان جمع آوری محصول رسیدگی کنید، مقدار باردهی بیشتر در سال بعد تضمین می شود. بهتر است که مبنای کود پس از برداشت آزمایش خاک باشد. بهترین کود برای بعد از برداشت میوه کودی است که شامل مواد مغزی مورد نیاز درخت همچون پتاس، فسفر، آهن، منگنز، بور، مس و روی باشد. پیشنهاد می شود که جهت تأمین عناصر ضروری گیاه از کود مناسب استفاده شود و بهتر است که کود پس از برداشت محصول ترکیبی از کود حیوانی و شیمیایی باشد تا به عالی ترین نتیجه دست یابید.

  • مرحله رشد
  • بعد از برداشت
  • نوع کود
  • کود سولفات روی، اسید بوریک، اوره و اسید آمینه پتاسیم دار
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی

توصیه ی کودی برای تأمین عناصر غذايي پُرمصرف

درخت زیتون با خاك هاي گوناگون سازگاري داشته و در مقایسه با درختان میوه دیگر، تحمل بیشتري نسبت به میزان بالاي نمک موجود در خاك و نیز خاكهاي با درجه حاصل خیزي کم دارد. از میان عناصر غذایی، تعادل نیتروژن، فسفر و پتاسیم در درختان زیتون بیشتر مدنظر است (منظور از تعادل یعنی تمامی عناصر غذایی ضروري براي گیاه در حد کفایت باشد). از عناصر غذایی کم مصرف (ریزمغذي) نیز بور و روي بیشتر حائز اهمیت بوده کلسیم، منیزیم و گوگرد نیز به نحوي در افزایش تولید زیتون مؤثرند. سه ماده بسیار مهم که می تواند در رشد و پرورش درختان زیتون بسیار تاثیر گذار باشد پتاسیم، فسفر و نیتروژن است که هریک به نوبه خود می توانند اثری عالی را برای روی رشد درختان ایفا نمایند.

  • نیتروژن

    نیتروژن یک عنصر مهم و ضروري در رشد زیتون است و مدیریت مناسب این عنصر در باغهاي زیتون لازم و ضروري است. مقدار نیتروژن به طـور مسـتقیم بـر رشـد رویشـی، تشکیل میوه، عملکرد و رشد شاخسارهها تأثیر میگـذارد . حتـی در بعضـی منـابع از میـان عوامل محیطی بیشماري که در تشکیل میوه مؤثر هستند، مهمتـرین آنهـا نیتـروژن ذکـر شده است. نتایج پژوهش هاي متعدد نشان داده که نیتروژن موجب افزایش درصـد روغـن و اندازه میوه شده و نیز سالآوري را کـاهش مـی دهـد . در اثـر کمبـود نیتـروژن، بـرگ هـاي درختان زیتون کوچک و زرد شده و شدیداً می ریزنـد و شاخسـاره هـا از رشـد بـاز مانـده و انتهاي آنها از بین می رود. همچنین کمبود نیتروژن موجب کاهش تعـداد جوانـه هـاي گـل شده و عملکرد درخت را به شدت کاهش می دهد
    به علت تحرك زیاد نیتروژن در خاك، تقسیم بنـدي کـوددهی نیتـروژن بـر حسـب زمان، ضروري است. مقدار نیاز درخت نیز به این عنصر از نظر رشد گیاهی و زمان متفـاوت است. دوره هاي بحرانی درخت بـه نیتـروژن، شـروع فرآینـدهاي گـل دهـی (اسـفند )، هنگـام شکوفه دهی (فروردین و اردیبهشت)، هنگـام سـخت شـدن هسـته (مـرداد ) مـی باشـد . بنـابر این مصرف کودهاي نیتروژنه باید مطابق با نیاز گیاه باشد و از آن جایی که مقدار نیتروژن مورد نیـاز در موقع گل دهی و تشکیل میوه چند برابر مقدار مورد نیاز در موقع تکمیـل رشـد میـوه اسـت، لذا بایـد برنامـه کـوددهی را مطـابق نیـاز گیـاه تنظـیم کـرد.
    براي حفظ محيط زيست استفاده از كود ازته داراي محدوديت مي باشد مقدار توصيه شده 15 كيلو ازت خالص براي توليد هر تن محصول در سال مي باشد. مقدار ازت موجود در كودهاي آلي بايستي براي مدت 3 سال محاسبه گردد.مصرف بيش از حد ازت سبب افزايش خسارت آفات و بيماريها مي شود. جهت تغذيه بهينه زيتون و كاهش سال آوري مصرف 500 گرم نيتروژن از منبع اوره و 75/12 گرم بور معادل 75 گرم اسيد بوريك بصورت خاكي و دوبار محلول پاشي اوره بهمراه اسيد بوريك به ترتيب با غلظت هاي 1 %و 5/0 درصد در مراحل قبل از گلدهي و بعد از ريزش گلبرگها درمنطقه طارم در هكتار و در هر سال توصيه مي گردد.

  • فسفر

    فسفر به عنوان عامل تشکیل دهنده هسته سلولی زیتون در زندگی این گیاه عنصـر اساسی شناخته شده است. فسفر در تقسیم سلولی، تشکیل آلبومین، رشد بافت مریستمی، استفاده از نشاسته و قند و بـه ویـژه در فرآینـد فتوسـنتز نقشـی اساسـی دارد . در شـرایط کمبود، برگها کوچک و قرمز رنگ میشوند. نوك برگها سبز روشن و بخش پائینی برگ- ها سبز تیره شده و نقاط کلروزي ممکن است در پائیز یا زمستان ظاهر شوند . کمبود فسفر در خاکهاي آهکی و رسـی کشـور شـایع اسـت . اسـتفاده از مواد آلی و افزایش ماده خاکها موجب کاهش احتمال بروز کمبود فسفر می شود.

  • پتاسیم

    پتاسیم در حیات گیاهان بخصوص در حیات زیتون عنصري ضروري است به طوري که نقش سازنده آن با هیچ عنصر دیگري (اعم از آهن، منیزیم و کلسـیم ) قابـل جـایگزینی نیست. پتاسیم کاتالیزوري اسـت کـه فعـل و انفعـالات آلـی و معـدنی سـلول را تحریـک و آنزیمهاي گیاهی را به فعالیت وا میدارد. ایـن عنصـر مقاومـت گیـاه را در مقابـل خطـرات سرمازدگی، بیماريها و آفتها افزایش داده و گیاه را بـه خشـکی مقـاوم مـی سـازد . تجمـع پتاسیم در خاکستر زیتون نسبت بـه سـایر مـواد بیشـتر اسـت . علائـم کمبـود پتاسـیم در بخشهاي مختلف درخت با علائمی متفاوت قابل مشاهده اسـت. زیتـون گیاهی است با نیاز پتاسیمی بالا زیرا در مقایسه با عناصر نیتروژن و فسـفر مقـدار بیشـتري توسط میوه ها از خاك جذب می گردد. همچنین مقدار زیادي از ایـن عنصـر توسـط انـدام هاي هرس شده از دسترس گیاه خارج می گـردد . تجمـع ایـن عنصـر در خاکسـتر زیتـون نسبت به سایر مواد بیشتر است و نیز با مصرف آن جـذب سـایر کودهـا بـه ویـژه نی تـروژن افزایش می یابد. یک همبستگی مثبت و معنـی داري بـین مقـدار پتاسـیم گیـاه و طـول و عرض میوه و عملکرد درخت مشاهده شده است. کمبـود ایـن عنصـر موجـب دهیدراسـیون دستورالعمل مدیریت تلفیقی حاصلخیزي خاك و تغذیه زیتون بافت ها می گردد و رشد شاخه ها را کاهش داده و کارآیی مصرف آب را کاهش مـی دهـد . از طرف دیگر تنش رطوبتی در خاك پخش یون پتاسیم را در محلـول خـاك محـدود مـی کند و جلو جذب آن توسط گیاه را می گیرد.

استفاده از کود هیومیک اسید در باغ زیتون

مصرف کودهاي هیومیک اسید مواد هیومیکی نام خود را از هوموس گرفته اند. از آنجاکه این ماده pH اسیدي ضعیف دارد و مشتق از هوموس است بنام هیومیک اسید هم شناخته می شود؛ گسترش رشد ریشه با مصرف اسید هیومیک، سبب افزایش راندمان سیستم ریشه می شود. اسید هیومیک با تشکیل و توسعه مطلوب و بهبود سیستم ریشه، درختان میوه را قادر می سازد از منابع موجود در خاك به شکل بهتر استفاده کنند. طبق گزارش پژوهشگران، اسید هیومیک نسبت ریشه به اندام هوایی و همچنین تولید ریشه هاي نازك جانبی درختان زیتون را افزایش داده است. با مصرف هیومیک اسید در خاك مقاومت به شوري و کم آبی و حتی مقاومت به سرمازدگی در درختان به میزان قابل توجهی افزایش یافته می یابد. اسیدهاي هیومیک اثرات مطلوب روي تعادل غذایی بافت گیاه، جذب کودها، رشد ریشه و اندام هوایی، عملکرد و کیفیت میوه درختان دارند

زماننوع کودنحوه مصرفمقدار مصرف
15 روز پیش از باز شدن گلهاهیومیک اسیدمحلول پاشی2 در هزار
بعد از ریزش گلبرگهیومیک اسیدمحلول پاشی2 در هزار
سخت شدن هسته هیومیک اسیدمحلول پاشی2 در هزار
رشد میوههیومیک اسید پودریخاکی10 – 15 گرم برای هر درخت
بعد از برداشتهیومیک اسیدآبیاری5کیلوگرم در هکتار

آفات و بیماری های زیتون

مهمترین آفات زیتون عبارتند از:

شپشک های زیتون (شپشک سیاه، شپشک قهوه ای، شپشک سفید، شپشک بنفش)

شپشک سیاه زیتون از آفات مهم زیتون است که از نظر اقتصادی خسارت آن به زیتون، مرکبات و برخی گیاهان زینتی قابل ملاحظه است. از لحاظ شکل شناسی حشره ماده بدنی کروی به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه دارد. پوسته پشتی حشره سخت و دارای نقش برجسته و آشکار است که با آغاز تخم ریزی کم کم برآمدگی پشتی حشره بیشتر و تیره می شود. حشره زمستان را به صورت پوره های سن یک و دو در سطح زیرین برگها و در مجاورت رگبرگ اصلی می گذراند. در فصل بهار با گرم شدن هوا پوره ها فعالیت خود را شروع کرده و در آخر بهار و اوایل تابستان حشرات کامل شروع به تخم ریزی می کنند. پوره ها پس از خروج از تخم می توانند توسط باد جا به جا شوند. پوره‌هايي كه زودتر از تخم خارج خارج مي‌گردند تا را رسيدن فصل سرما يك بار جلد عوض كرده و در سن دوم زمستان گذراني مي‌كنند. پوره‌هايي كه در اواخر تابستان و در پاييز از تخم خارج مي‌شوند پس از كمي تغذيه به همان صورت زمستان را مي‌گذرانند. اين حشره يك نسل در سال دارد.
از روشهای کنترل زراعی این آفت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• استفاده متعادل از کودهای ازته و انجام آبیاری مناسب جهت جلوگیری از افزایش آمینواسید و گردش شیره در درخت
• هرس منظم شاخه های آلوده و قرار دادن شپشک های موجود روی درخت در معرض نور که بهترین روش کنترل زراعی آفت بوده و موجب کاهش جمعیت آن می شود.
• استفاده از ارقام مقاوم و متحمل به آفت مانندارقام بومی روغنی، زرد، ماری و شنگه
برای کنترل شیمیایی میتوان در اواخر پاییز یا اوایل زمستان (حداقل دو هفته قبل از قلمه گیری) سمپاشی با روغن ولک 2 تا 3 درصد به تنهایی یا همراه با دیازینون یک در هزار به میزان 1 تا 2 درصد روغن انجام شود. هم زمان انجام هرس جامی، در زمان عدم فعالیت دشمنان طبیعی، بهترین اثر را روی پوره های زمستان گذران دارد. در باغ مادری چناچه پوره ها از تخم خارج شده باشند قبل از تشکیل پوسته سخت حفاظتی (در فصل بهار) با دیازینون 5/1 در هزار میتوان سم پاشی کرد و با نظر کارشناس حفظ نباتات، در صورت خنک بودن هوا میتوان به محلول روغن ولک به نسبت یک درصد اضافه و سم پاشی را بعد از 15 تا 20 روز تکرار نمود. همچنین ضد عفونی قلمه های باغ مادری با سم دیازینون 2 در هزار جهت کنترل آلودگی موثر است.

سپردار بنفش

برای اولین بار این آفت بر روی درختان زیتون مشاهده شد اما تعداد زیادی از درختان میوه دانه دار، هسته دار، گیاهان زینتی و جنگلی میزبان این آفت هستند. محل زندگی این آفت روی برگ، شاخه، تنه و میوه می باشد و در محلی که خرطوم خود را فرو می کند کلروفیل گیاه میزبان از بین رفته و جای آن لکه های گرد و قرمز رنگی به وجود می آید. تجمع شپشک ها روی تنه و سرشاخه موجب ایجاد لکه های قهوه ای رنگ می گردد و حمله و تغذیه شپشک باعث ضعف درختان و حمله سوسک های پوست خوار و آفات درجه دوم می شود. حشره زمستان را به صورت پوره سن دو و یا ماده نابالغ می گذراند و پوره های جوان بعد از بیرون آمدن از تخم، خرطوم خود را به بافت گیاه میزبان وارد کرده و با ترواش مومی غده هایی که در بدن دارند پوششی به نام پوسته پورگی سن اول روی خود ساخته و در همان نقطه می مانند.
از دشمنان طبیعی این آفت می توان به زنبور های انگل (Aphelinidae) و سوسکهای شکاری (Coccinellidae) اشاره کرد که در شرایط مساعد می توانند از بالا رفتن انبوهی سپردار و زیان آن جلوگیری کنند. در صورت نیاز، سم پاشی در اواخر بهار یا اوایل تابستان هم زمان با ظهور پوره های جوان باید انجام شود. می توان از سم دیازینون همراه با روغن استفاده کرد. دوران بیرون آمدن پوره ها طولانی است و بهتر است سم پاشی 15 روز یکبار تکرار شود.

پسیل زیتون

این حشره از مهمترین آفات مکنده درخت زیتون و مربوط به خانواده Aphalaridae و راسته Homoptera است. از لحاظ شکل شناسی حشره ای کوچک به رنگ زرد تا سبز روشن و در برخی به رنگ خاکستری تا قهوه ای روشن دیده می شود . پسیل در طول زمستان روی سر شاخه های کنار برگها، جوانه ها و شکاف های پوست درخت زیتون و همچنین روی پاجوش های درخت به صورت حشره کامل می گذراند. حشرات ماده در آغاز بهار در نوک سرشاخه ها، روی برگهای نورسته و ساقه های گل دهنده نزدیک به هم تخم گذاری می کنند و با تغذیه از شیره گیاهی غنچه گل، گلهای باز شده و برگهای جوان گیاه میزبان، که همراه با ترشح عسلک و رشد و نمو قارچ مولد دوده است موجب تضعیف میزبان و کاهش عملکرد کمی و کیفی میگردد. این آفت که به برفک زیتون نیز معروف است موجب کاهش 31 درصدی در عملکرد محصول و افت 3 درصدی در کیفیت روغن استحصالی می گردد.
از جمله اقدامات لازم برای مبارزه با این آفت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• هرس بهاره یکی از روشهای مبارزه زراعی است. با توجه به اينكه در مواردي هرس پاييزه توصيه مي گردد اما اين روش فاقد اثر است چون در پاييز حشرات كامل آماده زمستان گذراني، در روي درخت پناه گرفته اند و با قطع و هرس شاخه ها، اين حشرات به لحاظ داشتن قدرت پرواز، جابجا مي شوند در حالي كه در هرس بهاره، عمدتا در مرحله تخم قرار داشته و بخش عمده آفت دچار تلفات مي شوند.
• حذف پاجوش ها و نرك ها در تابستان، پاييز وزمستان
• روغن پاشي (روغن هاي امولسيون شونده) در بهمن ماه به نسبت دو درصد و در صورت نياز تداوم آن در اسفند ماه به نسبت يك درصد
• تغذيه گياهي و تقويت درختان چه به صورت مصرف كودها و مواد آلي و چه به صورت كودهاي شيميايي
• آبياري منظم و كافي جهت كمك به دريافت مواد غذايي و جلوگيري از تنش هاي آبي
• برخي از سموم جهت مبارزه با اين آفت توصيه شده اند مانند اتريمفوس به نسبت ۵/۱ در هزار، مالاتيون ۵/۲-۲ در هزار، ديازينون ۱ در هزار. لازم به توضيح است كه در آزمايشات به عمل آمده سم اكامت (اتريمفوس) به همراه روغن به نسبت يك در صد در بهمن و اسفند بيشترين كارآيي و اثر را روي اين آفت داشته است
• از روشهای مبارزه بیولوژیکی میتوان به دو گونه بالتوری به اسم های Chrysopa sp. و Chrysopa vulgaris و همچنین یک گونه زنبور انگل به نام Psyllaephagus sp. اشاره کرد که می توانند جمعیت حشره را تا حدودی کاهش دهند.

مگس زیتون

این حشره با نام علمی Bactrocera oleae از خانواده Tephritidae بوده و از آفات مهم و کلیدی زیتون، تک میزبانه و چند نسلی است و به انواع زیتون اهلی و وحشی خسارت وارد می کند. خسارت مگس زیتون شامل آثار تخم ریزی (نیش) بر روی سطح میوه، ریزش میوه و تخریب مستقیم گوشت میوه می باشد که سبب بی ارزش شدن میوه برای تهیه کنسرو می گردد. همچنین تغذیه لاروی موجب تسهیل ورود میکرو ارگانیسم ها به داخل میوه و در نهایت ایجاد پوسیدگی و افت کیفیت روغن می گردد.
مگس زیتون معمولاً 5-2 نسل در سال دارد که البته در هر سال بسته به شرایط اقلیمی متفاوت می باشد. این آفت زمستان را به صورت حشره بالغ یا شفیره می گذارند و در اواسط اسفند تا اواسط اردیبهشت فعال می شود. در اواسط مرداد مگس های ماده پوست میوه را سوراخ کرده و یک تخم در گوشت میوه قرار می دهند. البته این در مورد نسل 2 به بعد است و در نسل اول حشرات ماده بر روی هر میوه که روی درخت وجود دارد تخم می گذارد. شیره زیتون خارج شده از میوه در اثر تخم گذاری مگس های ماده دیگر را برای حدود 5 روز از نزدیک شدن به میوه آسیب دیده باز می دارد و به این ترتیب میوه های زیادی آلوده می شوند. مدت زمان بین مرحله تخم تا بلوغ حدود 40-30 روز می باشد. نسل آخر، میوه را ترک کرده و به شفیره تبدیل می شود و زمستان را در خاک یا میوه های ریزش یافته در پای درختان به صورت شفیره (ممکن است 6-5 ماه طول بکشد) یا حشره بالغ می گذرانند.
اقدامات لازم برای مبارزه با مگس زیتون:
• جمع آوری میوه های آبدار باقی مانده بر رو یا زیر درخت بلافاصله پس از برداشت محصول
• بیل زدن پای درختان زیتون از ابتدای بهمن ماه تا دهه سوم ماه. هرس جهت انجام تهویه درخت و کنترل علفهای هرز در تمام طول سال و انجام آبیاری به روش قطرهای پای درخت
• کنترل آفت پسیل زیتون به منظور حذف عسلک به عنوان منبع غذایی حشرات کامل آفت
• نصب تله های زرد چسبنده با فرمون جنسی در ارتفاع بالای دو متر و در جهت غرب و جنوب بیرون درختان (در داخل تاج درخت نصب نشوند) به تعداد 3 تا 5 تله در هکتار و یا باغ کوچک و نصب تله پروتئین هیدرولیزات در داخل تاج درخت و دقت بررسی تله ها از دهه دوم خرداد به بعد
• در صورت افزایش شکار به 30 عدد و یا آغاز تخم ریزی در ارقام حساس (ماری و کنسروالیا در تابستان و زرد در پاییز)، محلول پاشی پروتئین هیدرولیزات به همراه آفت کش به صورت یک ردیف در میان و یا نصف تاج اعمال شود. غلظت پروتئین هیدرولیزات 3 درصد و غلظت آفت کش دلتامترین 5/2 درصد به میزان 1 در هزار توصیه می شود.
• باید توجه داشت که در سالهای آلوده، برداشت محصول کنسروی تا پایان شهریور و برداشت محصول روغنی تا نیمه آبان بایستی تمام شود.

مهمترین بیماری های زیتون عبارتند از:

پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون

پژمردگی ورتیسیلیومی درخت زیتون در ایران برای نخستین بار از گرگان و گنبد گزارش شد. بررسی‌های اخیر در زیتون کاریهای جدید الاحداث، نشان می‌دهند که نهال‌های ۱ تا ۲ ساله کوجود در نهالستان‌های مازندران و گیلان، و باغ‌های استان‌های سمنان، گلستان، آذربایجان شرقی، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد، کرمان، فارس و زنجان به این بیماری مبتلا شده‌اند. نشانه‌های ظاهری این بیماری در آغاز به شکل پژمردگی برگ‌های یکی – دوشاخه به طور ناگهانی در تابستان بروز می‌کنند. این برگ‌های پژمرده به تدریج به رنگ خاکستری تیره در می‌آیند، چروکیده و ممکن است به زمین بریزند. در بعضی مواقع پژمردگی و ریزش برگ‌ها از پایین شاخه‌های مبتلا شروع و به سمت بالا ادامه پیدا می‌کند.
این بیماری در نهال‌های جوان در بیشتر موارد خشک شده و از بین می‌روند. قهوه‌ای شدن آوندهای چوبی در درختان زیتون مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی عمومیت ندارد، ولی این پدیده در بافت‌های چوب نرم شاخه‌های عفونی درختان جوان و نهال‌ها دیده می‌شود. با برداشتن پوست یا قطع شاخه‌های مبتلا این تغییر رنگ نمایان می‌شود.

مبارزه با بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون
درختان و نهال‌های مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی را نمی‌توان معالجه کرد یا بهبود بخشید، از این رو اصول کنترل این بیماری بر رعایت اقدامهای بهداشتی و قرنطینه‌ای، جلوگیری از پیدایش بیماری و استفاده از ارقام مقاومArbequine , frantoio, Oblonga است.
• از تولید نهال‌های آلوده و انتقال آنها به مناطق عاری از بیماری باید جدا جلوگیری شود
• امحا قلمه‌ها و نهال‌های خشکیده یا در شرف خشکیدن به منظور جلوگیری از تشکیل اندام‌های زمستان گذران قارچ عامل بیماری.
• حذف علف‌های هرز و خودداری از کاشت گیاهان حساس به عامل بیماری مانند پنبه، گوجه فرنگی و سیب‌زمینی در نهالستان‌ها و باغ‌های زیتون.
• تهیه بستر، خاک سالم و گلدان‌های مورد استفاده برای ریشه‌زایی قلمه‌ها
• استفاده از زمین‌های عاری از بیمارگر برای احداث نهالستان و باغ زیتون و سترون‌سازی ابزار و وسایل مورد استفاده.
• استفاده از کود پتاسیم به قدر کافی و جلوگیری از زخمی شدن ریشه‌ها بر اثر عملیات زراعی و فعالیت نماتودهای انگل گیاهی.
• خودداری از گرفتن قلمه از درختان مبتلا به پژمردگی ورتیسیلیومی

لکه طاووسی زیتون

لکه طاووسی که به آن لکه چشم پرنده‌ای و لکه برگی هم می‌گویند در کشورهای زیتون خیز مجاور دریای مدیترانه و نیز کالیفرنیا شیوع دارد و مهمترین بیماری قارچی درختان زیتون است که اندامهای سبز گیاه به ویژه برگها را آلوده می کند. این بیماری در سال‌های پرباران، موجب ریزش برگ‌ها و کاهش مقدار محصول می‌شود. علائم بیماری شامل لکه های خاکستری قهوه ای به قطر حدود ده میلیمتر با یک رنگ زرد مشخص بر روی برگها و میوه ها می باشد. این قارچ در دمای ۲۵ – ۱۵ درجه سانتیگراد رشد کرده و آلودگی معمولاً با رطوبت بالا و سرما در ارتباط است.
مبارزه با لکه طاووسی زیتون
• ارقام زیتون نسبت به این بیماری، دارای حساسیتی متفاوتند. ارقام آسکولانا و سویلانا در برابر این بیماری مقاومند. با سمپاشی درختان در اوایل پاییز با محلول بردو و تکرار آن در بهار با یکی از قارچکش‌های مسی بیماری به خوبی کنترل می‌شود.
• توجه داشته باشید که بعضی از ارقام نسبت به قارچ‌کش‌های مسی حساسیت دارند و ممکن است مصرف قارچ‌کشها ی مسی باعث سوختگی برگ‌هایشان شود. از این رو در مصرف این قارچ‌کش‌ها و غلظت آنها احتیاط کرد. لکه طاووسی را می توان با سموم زیر کنترل کرد:
هیدروکسید مس ( مثل Kocide ۵۰۰ WP که خاصیت قارچکشی دارد ) و اکسی کلرید مس ( مانند Cuprox ۵۰۰ WP که خاصیت قارچکشی و باکتری کشی دارد

گره زیتون

روی درختان گالهایی قابل مشاهده اند که که تقریبا در تمامی بافتها و بخشهای گیاه از جمله دمبرگها (Petiole) و پهنک برگ(Lamina) هم بوجود می آیند. آلودگی های اولیه باعث ایجاد فرورفتگی هایی می شوند که در اثر متلاشی شدن سلول ها بوجود می آیند. سپس بعد از اینکه درخت در بهار شروع به رشد می کند، تكثیر بافتهای اطراف این فرو رفتگی ها باعث بوجود آمدن گا ل یا گره در این نقاط می گردند. گره ها در اثر هیپرپلازی بافتها در ساقه های جوان، نقاط رشد و قسمتهای قطع شده بوجود می آیند.در واقع تكثیر زیاده از حد سلولهای میزبان در اثر تولید ایندول استیك اسید (IAA) توسط سلولهای باكتری است. بعد از گذشت چند ماه گره ها ظاهری اسفنجی و نامنظم پیدا می كنند و سپس سخت و قهوه ای می شوند. در شاخه های كوچك ، گره ها به ۲ سانتیمتر هم می رسند. این گره ها باعث برگ ریزی و از بین رفتن شاخه های گل دهنده شده و منجر به كاهش محصول می شوند. در ضمن گره ها باعث كاهش اندازه میوه ها و مقدار روغن و نیز از بین رفتن طعم میوه ها می گردند.از میان واریته های كشت شده واریته Manzanillo از همه حساس تراست.
كنترل گره زیتون شامل هرس تابستانه برای ازبین بردن اینوكولوم ( گره های روی درخت ) و حفاظت از درخت با باكتری كشهای مسی ، قبل و در طول دوره بارندگی است. ( مس تنها ماده ای است كه برای كنترل گره زیتون ثبت شده است ). تركیبات مسی از آلوده شدن منافذ درخت جلوگیری می كنند ولی باعث ازبین بردن گره ها نمی شوند.

نماتدهای زیتون (نماتدهای مولد زخم و نماتدهای مولد گره ریشه)

گونه های مختلفی از جنس Pratylenchus به زیتون حمله می کنند مانند P.valnus و P. penetrans .این نماتد علاوه بر زیتون از گیاهان دیگری مانند انگور، سبزیجات، درختان میوه، گیاهان زینتی و شبدر گزارش شده است.این نماتد باعث کوتولگی و مرگ شاخه ها در درختان جوان می شود. بافتهای ریشه های فرعی و بخشهایی از ریشه های قطورتر، در اثر تغذیه نماتد از بین می روند و پوسیده شده، تیره رنگ می گردند. خسارت ناشی از پوسیدگی ریشه و پژمردگی های قارچی درگیاهانی که در معرض حمله این نماتدها قرار گرفته اند، شدیدتر است.
کنترل نماتدها :
۱- در صورت امکان از کشت در زمین های آلوده خودداری کنید.
۲- برای تعیین نوع و میزان جمعیت نماتدها، قبل از کشت در زمین، از آن نمونه برداری کنید.
۳- از نهالهای سالم که در مراکز معتبر تهیه شده اند استفاده کنید.
۴- اگر جمعیت نماتدها در خاک زیاد بود، قبل از کشت خاک را با سموم تدخینی ضدعفونی کنید با استفاده از متیل بروماید، متام سدیم یا( Basamid granular ) یا زمین را آیش بگذارید و یا از گیاهان پوششی مقاوم به نماتدها استفاده کنید تا زمانی که جمعیت آنها در خاک کاهش یابد. می توانید برای کم شدن هزینه ها از تدخین نواری استفاده کنید ( Strip Fumigation ) ولی آلودگی مجددآ می تواند از مناطق آلوده به نواحی سالم منتقل شود.
۵- مواد آلی اصلاح کننده خاک در برخی از گیاهان زراعی می توانند تحمل گیاه را نسبت به نماتدها افزایش دهند ولی هنگامی که جمعیت نماتدها بالا است، استفاده از آنها به تنهایی کافی نیست.
۶- نماتدکش هایی که بعد از کشت استفاده می شوند مثل Nemacure برای درختان زیتون توصیه نشده اند.
۷- درختان آلوده و ضعیف شده را بیشتر آبیاری کنید تا به درخت استرس وارد نشود. در ضمن توجه داشته باشید که اکثر گیاهانی که به عنوان گیاهان پوششی ( Cover Crops ) به کار می روند، میزبان نماتدهای مولد غده و مولد زخم هستند.

پوسیدگی ریشه زیتون

این قارچ که به قارچ عسلی (Honey fungus) هم معروف است به ریشه ها حمله می كند. ریشه هایی كه توسط آرمیلاریا آلوده شده اند، دارای صفحات بادبزنی شكل به رنگ سفید مایل به زرد بین پوست و چوب خود هستند. گاهی اوقات ریزومرف هایی به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه در سطح ریشه ها قابل مشاهده اند.( ریزومرف ها شامل مجموعه ای از ریسه ها هستند. یک تا سه میلیمتر قطر دارند و به عنوان عامل بقای قارچ ازفصلی به فصل دیگر و در شرایط نامناسب مثل خشکی و آتش عمل می کنند. در ضمن می توانند در ریشه های گیاهان میزبان نفوذ کرده و آنها را آلوده کنند. ) قارچ آرمیلاریا گاهی به زیتون حمله می كند و در برخی اوقات باعث مرگ درخت می شود.
علائم هوایی مشابه علائم ایجاد شده در اثر سایر بیماری های ریشه است مثل کاهش رشد، کوچکی و زرد شدن برگها، خشکیدگی شاخه ها و ضعف عمومی درخت.
قارچ به صورت میسلیوم یا ریزومرف در درختان آلوده یا در ریشه های در حال فساد زندگی می کند. روش اصلی انتقال آن از درختی به درخت دیگر به وسیله ریزومرف ها یا تماس مستقیم ریشه ها است. اسپورهایی که از کلاهک های قارچ بوجود می آیند، عمدتا ابتدا بر کنده های مرده یا مواد چوبی رشد می کنند و سپس با تولید ریزومرف به ریشه های زنده ( به طور مستقیم یا از راه زخم ) حمله می کنند.
مبارزه:
– جمع آوری کنده ها و ریشه های درختان قطع شده تا قارچ آنها را آلوده نکند و اینوکولوم افزایش نیابد.
– عدم کشت در زمین های آلوده
– گاهی اوقات خندقی دور تا دور درختان آلوده حفر می کنند تا مانع از رشد ریزومرف ها به طرف درختان سالم شود.
ـ تدخین خاک با استفاده از مواد شیمیایی:
برای تدخین از متیل بروماید استفاده می کنیم. خاک باید رطوبت کمی داشته باشد و درجه حرارت متوسط آن بیش از ۱۰ درجه باشد. میزان مصرف متیل بروماید بستگی به نوع خاک دارد و بین ۴۰۰ـ۲۰۰ کیلو در هکتار متغیر است. در خاکهای رسی بیشتر و در خاکهای شنی کمتر مصرف میشود. اگر بخواهیم فقط محل درخت آلوده را ضدعفونی کنیم، ۲۵۰ گرم سم برای هر محل درخت به قطر سه متر، کافی خواهد بود.

نتیجه گیری

زیتون یکی از شاخص‌ترین درختان میوه در مناطق مدیترانه‌ای است. در تابستان‌های مناطق مدیترانه‌ای، درخت زیتون معمولا در معرض تابش زیاد آفتاب و دمای بالای محیط توام با کمبود بالای فشار بخار و محدودیت دسترسی به آب قرار می‌گیرد. درختان زیتون قابلیت رشد در خاک‌های فقیر از مواد غذایی اما دارای زهکشی خوب را نیز دارند و نباید در مناطقی که دما در زمستان به کمتر از ۵- درجه می رسد کشت شود. برای تولید زیتون گوشتی، درشت، با کیفیت و پربازده باید نسبت به تغذیه درخت زیتون اقدام نمود و همچنین باید نیازهای اساسی درخت را با استفاده از کود و مواد دیگر برطرف نمود.