بهترین کود برای مرکبات

مقدمه

تغذيه صحيح گياه يكى از عوامل مهم در بهبود كمى و كيفى محصول به شــمار مىرود. در تغذيه گياه نه تنها بايد هر عنصر به اندازه كافى در دسترس گياه قرار بگيرد، بلكه ايجاد تعادل و رعايت نســبت ميان همه عناصر غذايى اهميت زيادى دارد، چراكه در حالت عدم تعــادل تغذيهاى، با اضافه كردن مقدارى از عناصر غذايى، نــه تنها افزايش عملكردى رخ نمىدهد، بلكه موجب اختلال در رشــد گياه و در نهايت افت در عملكرد مطرح مى شــود. براى توصيــه صحيح كودى (تعيين نوع، زمان و نحوه مصــرف كودها) در گياهان زراعى، اســتفاده از آزمون خاك و در گياهان باغى علاوه بر تجزيه خاك و آب آبيارى، تجزيه برگ و گاهى ميوه مناســبترين روش است. با توجه به گســتردگى كشت مركبات در مناطق مختلف كشــور، توصيه كودى براى هر منطقه بر اساس نتايج آزمون خاك، آزمون برگ و پيشبينى عملكرد است.
مرکبات یکی از محصولات مهم کشاورزی در ایران بوده و از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد، بطوری که در مبادلات تجاری و اشتغال، نقش مهمی را ایفا می کند. تغذیه مرکبات یکی از عوامل موثر بر رشد و نمو آن و در نتیجه اثر گذار بر کمیت و کیفیت تولید آن می باشد. مرکبات ایران به علت تغذیه نامتعادل در مقایسه با کشورهای پیشرفته از نظر عملکرد کمی و کیفی، از سطح پایین تری برخوردار است.

گیاهشناسی مرکبات

مرکبات با نام علمی Citrus spp از خانواده Rutaceae و زیر خانواده Auranitideae می باشند و یکی از مهم‌ترین سرده میوه‌های نیمه‌گرمسیری هستند که خاستگاه اصلی آن ایران، هند، چین، ژاپن و برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی می‌باشد. مرکبات گیاهانی بوته ای، درختچه ای با شاخ و برگ متراکم هستند. از مهم‌ترین مرکبات می‌توان به پرتقال، نارنگی، لیمو ترش، لیمو شیرین، گریپ‌فروت، بطاوی، نارنج، ترنج، بکرایی، بالنگ و کام کوات اشاره کرد.
اغلب گونه های مرکبات ( مانند پرتقال، گریپ فروت و دورگ های نارنگی ) در نواحی نیمه گرمسیری با زمستان سرد فقط یکبار در سال در اواخر زمستان و اوایل بهار گل می دهند. اما در نواحی گرمسیر و ساحلی ممکن است درختان مرکبات مانند لیموها و لایم ها که در بهار و تابستان گل می دهند، در طول سال چندین مرتبه گل داده و یا اینکه دوره گلدهی بسیار طولانی داشته باشند.

در مرکبات گل ها ۸- ۴ گلبرگ ضخیم سفید، قرمز یا ارغوانی رنگ، ۵- ۴ کاسبرگ و ۳۲ – ۱۶ پرچم دارند. تخمدان دارای ۱۴ – ۶ برچه بیضوی متصل به خامه خیلی باریک و گاهی متورم و پهن بوده که به کلاله کروی ختم می شود. گل ها در مرکبات دو جنسی بوده و به صورت منفرد یا گروه های کوچک در محور برگ و روی شاخه های جوان تشکیل می شوند.

مرکبات، در شرايط گرم و مرطوب، بهترين رشد را مى‌نمايند و به غير از نارنج سه برگ که در برابر سرماى حدود ۲۰- درجه سانتى‌گراد پايدار است. ساير انواع در اثر يخبندان به‌شدت آسيب مى‌بيندو بر حسب نوع در ۴ الى ۱۰- درجه سانتى‌گراد از بين مى‌روند. براى رسيدن کامل ميوه، بايد هوا در فصل رشد به‌ويژه تابستان و پائيز نسبتاً گرم باشد. در شمال ايران اين شرايط به‌خوبى جنوب فراهم نيست و به همين دليل در آن منطقه فقط ارقام محلى نتيجه خوب مى‌دهند، بنابراين، دو گروه مشخص مرکبات شمال که پر آب‌تر، ترش‌تر و پوست نازک‌تر هستند و مرکبات جنوب که شيرين‌تر کم‌ آب‌تر و پوست ضخیم‌تر هستند
فاصله کشت مرکبات، بر حسب نوع، ۵/۷-۵ متر است که معمولاً براى نارنج و نارنگى کمتر و براى بقيه بيشتر مى‌باشد. ميزان محصول مرکبات در ايران، بر حسب منطقه متفاوت است. در شمال معمولاً به دليل بارندگى بيشتر و دماى کمتر، مقدار محصول در واحد سطح بيشتر است و به‌طور متوسط حدود ۱۵ تن در هکتار مى‌باشد در حالى که در جنوب اين رقم، به دليل گرمى هوا و کمبود آب و آهن قابل جذب در خاک، تنها به ۱۰-۷ تن بالغ مى‌گردد. البته در هر دو منطقه، باغ‌هائى وجود دارند که ۵۰-۴۰ تن محصول در هکتار نيز توليد مى‌کنند.

مرکبات محصولاتی چندساله و همیشه سبز هستند که به شرط برخورداری از سلامت کامل می توانند تا بیش از سی سال تولید گل و میوه مناسب نمایند. بدیهی است که اگر اندازه تاج این درخت در حد متعادلی حفظ نشود، ارتفاع و شکل تاج درخت بالغ در یک باغ مرکبات یکنواخت نبوده و شاخه ها بسیار شلوغ و انبوه خواهند شد و در چنین باغی ضمن آنکه امکان گسترش سریع بیماریها و آفات مختلف افزایش خواهد یافت، همچنین کیفیت میوه ها رو به تنزل گذاشته و ممکن است که درختان همه ساله از باردهی خوبی برخوردار نباشند.

عملکرد تولید مرکبات در جهان و ایران

براساس اعلام فائو ، تولید جهانی مرکبات در سال ۲۰۱۶ ، ۱۲۴ میلیون تن بوده است که حدود نیمی از این تولید را پرتقال تشکیل می دهد همچنین طبق اعلام آنکتاد (UNCTAD) ، تولید مرکبات در اوایل قرن بیست و یکم عمدتا به دلیل افزایش سطح زیر کشت ، بهبود در حمل و نقل و بسته بندی ، افزایش درآمد ها و ترجیح مصرف کننده به غذاهای سالم رشد کرده است. بر اساس آمارهای فائو برای سال 2019، میزان سطح زیر کشت مرکبات در جهان حدود 1 میلیون و 600 هزار هکتار بوده است. از این میزان سطح زیر کشت، رقمی بالغ بر 20 میلیون تن انواع مرکبات برداشته شده است.
برزیل تولید کننده برتر مرکبات در جهان است، به طوری که تولید سالانه آن به حدود 20 میلیون تن می رسد. همچنین به عنوان صادر کننده برتر آب پرتقال در جهان هم شناخته می شود.
حدود 19 درصد مرکبات تولیدی جهان در چین تولید می شود. جالب است که بدانید تولید تجاری مرکبات در چین از اوایل دهه 1980 آغاز شد و توانست در آن سالها مقام دهم در تولید جهانی را به خود اختصاص دهد.
کشور ایران مقام هفتم را در میان کشورهای تولیدکنندهٔ مرکبات کسب کرده‌است، که در این میان استان‌های گیلان و مازندران بیشترین سهم در تولید مرکبات را دارا می‌باشند و پس از آن استان‌هایی نظیر خوزستان، فارس، کرمان و هرمزگان از دیگر تولیدکنندگان مهم مرکبات می‌باشند. در مناطق شمالی ایران کاشت پرتقال و نارنگی متداول است؛ در حالی که در مناطق جنوبی کاشت لیموی شیرازی، گریپ فروت، لیموشیرین و برخی واریته های پرتقال بیشتر به چشم می خورد.

توصیه کودی مرکبات

تغذيه صحيح گياه يكى از عوامل مهم در بهبود كمى و كيفى محصول به شــمار مى رود. در تغذيه گياه نه تنها بايد هر عنصر به اندازه كافى در دسترس گياه قرار بگيرد، بلكه ايجاد تعادل و رعايت نســبت ميان همه عناصر غذايى اهميت زيادى دارد، چراكه در حالت عدم تعــادل تغذيه اى، با اضافه كردن مقدارى از عناصر غذايى، نــه تنها افزايش عملكردى رخ نمى دهد، بلكه موجب اختلال در رشــد گياه و در نهايت افت در عملكرد مطرح مى شــود. بـرای توصیـه صحیح کـودی( تعیین نوع، زمان و نحـوه مصرف کودهـا) ، در گیاهان زراعی اسـتفاده از نتایـج آزمـون خـاک، در باغ هـای جوان درختان میوه (سـال های اول تا سـوم پس از احـداث بـاغ) نتایـج آزمـون خاک و اما در باغ جوان با سـن بیشـتر از سـه سـال علاوه بر نتایج آزمـون خـاک، نتایـج آزمون برگ نیز مورد نیاز اسـت. با توجه به گسـتردگی کشـت مرکبات در مناطـق مختلف کشـور، توصیه کـودی برای هر منطقـه متفاوت اسـت. درختان جوان مرکبـات بـه مدیریت مناسـب آبیـاری، تغذیه، علفهای هـرز، آفات و بیماری هـا و محافظت از سـرما بـرای افزایش سـریع رشـد رویشـی نیاز دارنـد.

  • چالکود

    در چالکود مرکبات چاله هایی در نزدیکی ریشه درخت حفر می شود و پس از اتمام کار با کودهای مناسب آلی و شیمیایی آن ها را پر می کنند. قبل از اضافه کردن کود در روش چالکود بایستی نیاز واقعی درخت براساس آزمایش خاک تعیین شود. اگر بخواهیم بصورت عمومی در چالکود برای یک درخت بارده توصیه به استفاده از کود داشته باشیم برای هردرخت در فصل زمستان 100 گرم پتاس+50 گرم کود سفید+200 گرم فسفات+50 گرم آهن+کود حیوانی (تغییر درصد ها بستگی به آزمایش خاک دارد) استفاده می شود. کود حیوانی به میزان حداقل 5 کیلو با کودهای شیمیایی مخلوط و در چالکود ریخته شود. در مقابل مصرف یکسری از کودها که حلالیت بالایی دارند مانند نیترات پتاسیم، سولفات پتاسیم و اوره در چالکود درختان میوه توصیه نمی شود.
    نکته ای که در زمان پر کردن چاله ها باید به آن توجه کرد این است که نباید خاک وارد چاله ها شود زیرا میزان کارایی چالکود را کم می کند. محل مناسب چالکود بخش انتهایی سایه انداز درخت و در نزدیکی ریشه های جوان می باشد. مناسب ترین عمق چالکود مرکبات حدود 50-30 سانتی متر تخمین زده شده است.
    در این شیوه کوددهی تعداد چاله های حفر شده مهم هستند. چنانچه تعداد چاله ها کم باشد ریشه تماس کمتری با خاک اصلاح شده داشته و از میزان تأثیرگذاری چالکود بر رشد درخت کاسته می شود، در مقابل اگر چاله ها بیش از حد نیاز حفر شوند میزان هزینه های کوددهی بالا می رود. بطور کلی برای درخت مرکباتی که از ده سال بیشتر عمر دارند به ازای هر درخت 4-2 چاله حفر می شود. در باغات میوه ای که تراکم درختان بالا باشد کشاورزان از کانال کود به جای چالکود استفاده می کنند.

  • مرحله رشد
  • چالکود
  • نوع کود
  • 100 گرم پتاس+50 گرم کود سفید+200 گرم فسفات+50 گرم آهن+کود حیوانی (با توجه به آزمون خاک ) ازاوایل دی ماه تا اول اسفند
  • طریقه مصرف
  • چالکود
  • متورم شدن جوانه‌ها

    در این زمان جهت بهتر باز شدن جوانه ها می توان از انواع کودهای کلات روی به همراه عصاره جلبک دریایی به صورت محلول پاشی جهت تغذیه مرکبات استفاده نمود. استفاده از کود های حاوی عصاره جلبک دریایی به صورت مخلوط با سایر کودها در هر مرحله از رشد گیاه باعث افزایش میزان جذب کودها، تسریع رشد و افزایش مقاومت گیاهان به استرس های محیطی( شوری، خشکی، سرما و گرما) و استرس های ناشی از آفات و بیماری ها می شود.
    استفاده از کودهای اصلاح کننده خاک حاوی اسید هیومیک و اسید فولویک باعث اصلاح ساختار خاک و افزایش جذب عناصر مورد نیاز گیاهان می شود.
    در این مرحله می توان از کود های حاوی عناصر ریز مغذی به صورت محلولپاشی استفاده نمود تا نیاز گیاه به این عناصر برطرف گردد. با توجه به متفاوت بودن فیزیولوژی گلدهی مرکبات، نسبت به سیاه ریشه ها محلولپاشی کودهای فروت ست در مرکبات در زمان بعد از برداشت انجام نمی شود و بهترین زمان در زمان تورم جوانه ها می باشد.

  • مرحله رشد
  • متورم شدن جوانه
  • نوع کود
  • کودهای فروت ست و انواع کودهای کلات روی به همراه عصاره جلبک دریایی و اسید هیومیک و اسید فولویک
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • آغاز گلدهی

    عوامل بسياري در فنولوژي گلدهي مركبات اثر مي گذارند كه ژنوتيپ، اقليم (دمـا، نـور، دوره نـوري، خاك، آب) و محيط بيولوژيك (ويروس ها، آفات و همزيستها) درخت از مهم تـرين آنهـا بـوده و روابـط متقابل پيچيده موجود بين اين عوامل منجر به بروز واكنش هاي گسـترده اي خواهـد شـد. در زمان آغاز گلدهی می توان از کودهای حاوی فسفیت پتاسیم به منظور افزایش و تسریع باز شدن جوانه ها استفاده نمود. مصرف کودهای فسفیت پتاسیم می تواند علاوه بر نقش تغذیه ای باعث پیشگیری و یا درمان بسیاری از بیماری های قارچی گردد. همچنین مصرف کودهای حاوی عصاره جلبک دریایی نیز می تواند باعث بهبود رشد گیاه گردد.

  • مرحله رشد
  • آغاز گلدهی
  • نوع کود
  • کودهای فسفیت پتاسیم و کودهای حاوی عصاره جلبک دریایی
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • بعد از ریزش گلبرگها

    ریزش ممکن است قبل از باز شدن گل (ریزش جوانه گل) و یا مدت کوتاهی بعد از شکوفایی(ریزش گلبرگ) و یا در مرحله نمو زمانیکه تخمدان به اندازه قابل توجه ¬ای رشد نموده است (ریزش میوه¬ چه)، رخ دهد. با توجه به ریزش تدریجی گلبرگ گل های مرکبات و به منظور پایداری و کاهش ریزش میوه های تازه تشکیل شده و نیز رفع کمبود عناصر ریزمغذی، محلولپاشی به صورت مه پاشی با ترکیبات ویژه در دستور کار قرار گیرد. در این مرحله از کودهای هیومیکی و ان پی کا تعادلی و عناصر ریزمغذی برای تقویت، افزایش رشد و تشکیل میوه های با کیفیت استفاده می شود.
    همچنین در این مرحله محلول پاشی کودهای جلوگیری کننده از ریزش گل و تحریک کننده تلقیح گلها باید انجام شود.

  • مرحله رشد
  • بعد از ریزش گلبرگ ها
  • نوع کود
  • کود هیومیکی در آبیاری و کود ان پی کی سه بیست همراه با به کود حاوی اسید آمینه محلول پاشی
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • تشکیل میوه

    واقعيت اين است كه تمام گل هاي توليد شده از نظر تعيين سطح بـارآوري درخـت مفيـد و كارآمـد نيستند بلكه برخي از آنها نارس و يا به سبب بروز آفات و امراض معيوب بوده و گروهـي هـم از نـوع نـر هستند. در درختان مركبات همواره نسبت گل هاي نر به كل گل هاي توليدي تا حدود زيادي بـر اسـاس نوع رقم و شرايط رشد و نموي گياه در نوسان خواهد بود. گروهي از دانشمندان گزارش داده اند كه بيش از 35 درصد گل هاي پرتقال مي توانند ناتوان از تشكيل ميوه باشند. در این زمان استفاده از کلسیم با افزایش تقسیمات سلولی، افزایش مقاومت دیواره های سلولی و بهبود کیفیت پوست میوه بیشترین اثرگذاری را دارد وباعث جلوگیری از ترک خوردگی پوست میوه در مراحل بلوغ می شود.

  • مرحله رشد
  • تشکیل میوه
  • نوع کود
  • کودهای کلسیمی مانند کود کلسیم بور کابور یا کود کلسیم ماکسی و یا نیترات کلسیم مایع
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • زمان فندقی شدن میوه

    زمانی که میوه مرکبات تقریبا به اندازه فندق می رسد در جهت افزایش فتوسنتز و ساخت کلروفیل، افزایش آب میوه، افزایش مواد تشکیل دهنده و جامد موجود در میوه استفاده از عناصر ریزمغذی مثل آهن( کلروفیل سازی و افزایش فتو سنتز)، روی ( باعث افزایش آب میوه) و منگنز( افزایش مواد جامد محلول در آب میوه ) بصورت محلول پاشی در این مرحله توصیه می شود.
    استفاده از کودهای حاوی اسید هیومیک و اسید فولویک به صورت آبیاری باعث اصلاح ساختار خاک و افزایش جذب عناصر مورد نیاز گیاهان می شود.

  • مرحله رشد
  • فندقی شدن میوه
  • نوع کود
  • کود مایع سه گانه ( آهن، روی، منگنز) و کودهای حاوی اسید هیومیک و اسید فولویک
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • گردویی شدن میوه

    در این مرحله می بایست از کود های پتاس بالا برای افزایش رشد و کیفیت میوه استفاده کرد. همچنین محلول پاشی ریزمغذی ها و اسیدهای آمینه در این هنگام جذب عناصر را بالا خواهد برد. کودهای کلسیمی در این مرحله باعث بالابردن بازارپسندی و کیفیت و مدت زمان انبارداری میوه ها خواهد شد.
    پتاسیم برای رشد و بزرگ شدن سلول در این مرحله ضروریست. در بیشتر موارد، تجمع یون پتاسیم در سلول، پتانسیل اسمزی لازم را برای رشد و بزرگ شدن سلول را فراهم می کند.

  • مرحله رشد
  • گردویی شدن
  • نوع کود
  • کود های پتاس بالا و کودهای کلسیمی
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • قبل از رنگ گیری

    پیش از رنگ گیری و همچنین پیش از زمان برداشت آن استفاده از کودهای حاوی پتاسیم و کلسیم موجب تولید میوه هایی بزرگتر، خوش رنگ تر، با کیفیت بالا و قابلیت انبار داری بالاتر می شود.

  • مرحله رشد
  • قبل از رنگ گیری
  • نوع کود
  • کود های پتاس بالا و کودهای کلسیمی
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • آبدار شدن میوه

    در این مرحله می بایست جذب ریشه ها افزایش یابد و عناصر اطراف ریشه آزادسازی شوند. بدین منظور از کودهای گوگردی و از کودهای حاوی عنصر آهن استفاده کنید.

  • مرحله رشد
  • آبدار شدن میوه
  • نوع کود
  • کودهای گوگردی و کودهای حاوی عنصر آهن
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • قبل از برداشت

    یک ماه قبل از برداشت میوه در برنامه غذایی مرکبات به منظور افزایش سایز و باردهی میوه می بایست از کود های پتاس بالا برای افزایش متابولیسم سلولی و در نتیجه وزنگیری میوه ها و افزایش کیفیت آن ها استفاده شود. استفاده از کود کلسیم و کود پتاسیم با فاصله 10 روز از یکدیگر باعث افزایش کیفیت و سایز محصول و افزایش انبارمانی محصول می شود.

  • مرحله رشد
  • قبل از برداشت
  • نوع کود
  • کود های پتاس بالا و کود کلسیم
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • پس از برداشت محصول

    در برنامه کودی مرکبات در این مرحله نیز باید از کودهای حاوی عناصر روی و بر مانند فروت ست به میزان 2 لیتر در 1000 لیتر آب در هکتار استفاده نمود.
    کود تقویتی پس از برداشت فروت ست را به مقدار 2 تا 1 لیتر در هزار لیتر آب محلول پاشی کنید. همچنین از اسیدآمینه آمینوگان 1 تا 3 لیتر و 2 لیتر از فسفیت پتاسیم 100 در هزار لیتر آب به صورت محلول پاشی استفاده کنید. از خصوصیات کود فسفیت پتاسیم به تقویت گیاه و همچنین جلوگیری از سرمازدگی و از بین برنده ی عوامل بیماری زای قارچی می توان اشاره کرد. کود فسفیت پتاسیم مقاوم کننده و قارچکش دارای 30/7 درصد فسفیت پتاسیم، ترکیبی متعادل برای افزایش محصول، ضد باکتری و قارچکش، افزایش ایمنی سلول های گیاهی، فعال کننده متابولیسم گیاهان و افزایش دهنده فتوسنتز است.

  • مرحله رشد
  • بعد از برداشت
  • نوع کود
  • کودهای حاوی عناصر روی و بر مانند فروت ست و کود فسفیت پتاسیم
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی

تاثیر هیومیک اسید بر مرکبات

یکی از مهم ترین تاثیرات مصرف کود هیومیک اسید بر روی درختان ، کمک به گسترش و توسعه شبکه ریشه ها می باشد که همین امر ، به جذب هر چه بیشتر مواد مغذی خاک کمک می نماید. همچنین مصرف خاکی کود هیومیک اسید در اصلاح ویژگی های فیزیکی و بیولوژیکی موثر است. کود اسید هیومیک موجب تصحیح ساختار خاک شده و همچنین افزایش جذب بیشتر آهن ، نیتروژن و فسفر از طریق ایجاد کلاته در نزدیکی ریشه سبب باروری بیشتر محصول مرکبات می شود.
کود هیومیک اسید در خاک های رسی و فشرده هم موثر است و توسعه ریشه درختان مرکبات را بهبود می دهد و همچنین موجب افزایش راندمان کود های شیمیایی به خصوص کود های ازته می گردد. کود اسید هیومیک از ایجاد مسمومیت درختان در اثر کود دهی غلط جلوگیری کرده و مقاومت درختان مرکبات را در برابر تنش های دمایی افزایش می دهد.

کود هیومیک اسید ، جذب غشایی سلول های گیاهی را بهبود بخشیده و رشد درختان مرکبات را افزایش می دهد. این افزایش رشد با کاهش نشانه های پیری در درختان همراه است. افزایش فعالیت های آنزیمی و فتوسنتزی برگ درختان مرکبات ، سبب جذب مناسب تر انرژی خورشید شده و غلظت پروتئین در میوه مرکبات را بالا می برد.

بیماری های مرکبات

به طور کلی بیماری های مرکبات به ۳ دسته بیماری های باکتریایی شامل(بیماری میوه سبز؛ بیماری شانکر باکتریایی(، بیماری های ویروسی از قبیل (تریستزا؛ لکه قهوه ای آلترناریای ؛ لپروز) و همچنین بیماری های قارچی مانند ( نماتد؛ بیماری لکه سیاه؛ اسکب) تقسیم می شوند.

رایج ترین بیماری های مرکبات عبارتند از:

بیماری ویروسی تریستزا (Citrus Tristeza Virus)

بیماری ویروسی تریستزا یکی از مهمترین و البته رایج ترین بیماری های مرکبات محسوب می شود. این بیماری از طریق واردات نهال های پیوندی به خصوص نارنگی از ژاپن به ایران به وجود آمده است.
علائم و میزان خسارت بیماری تریستزای مرکبات
علائم بیماری تریستزای مرکبات بستگی به نوع مرکبات،شدت آلودگی و شرایط محیطی منطقه کاشت بستگی دارد اما معمولا یکی از رایج ترین علائمی که این بیماری دارد این است که رشد نهال را متوقف می کند. زیرا زمانی که نهال درگیر بیماری تریستزای می شود رفته رفته ضعیف شده و رشد طبیعی خود را از دست می دهد و برگ های آن دچار زردی شده و ممکن است زودتر از زمان مشخص دچار ریزش هم شوند،البته باید اشاره نمود در کل این بیماری به روند رشد طبیعی درخت آسیب وارد می کند یعنی زمان گلدهی به موقع درخت را نیز تحت تاثیر قرار داده و گل ها خیلی زودتر از زمان موعد باز می شوند.

چگونه می‌توان بیماری تریستزا را کنترل کرد؟
باید توجه داشت که در بیماری¬‌های ویروسی، بهترین راه پیشگیری است و نمی¬‌توان راهکار خاصی برای درمان پیشنهاد کرد. در نتیجه نظارت بر جابجایی غیر قانونی درختان می¬‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از انتقال این بیماری به مناطق عاری از آلودگی ایفا کند. بهتر است قبل از گسترش آلودگی از طریق درختان آلوده، این درختان از سطح باغ حذف شوند. اما در زمینه پیشگیری می توان اقدامات زیر را انجام داد:
• رعایت مسائل قرنطینه‌¬ای
• تهیه پیوندک از درختان سالم و عاری از ویروس و نظارت بر مراکز تولید نهال
• ریشه¬ کنی درختان آلوده در شروع آلودگی
• استفاده از ترکیب پایه و پیوندک مناسب و متحمل به بیماری.
• مبارزه با عوامل انتقال ویروس (شته ها) در صورت وجود آلودگی در منطقه
• آلوده کردن درخت به نژاد¬های ضعیف ویروس که باعث مقاومت درخت به نژادهای خسارت زای ویروس می‌شود.
در نهایت باید توجه داشت که در پیشگیری و کنترل این بیماری به کارگیری تنها یک روش موثر نخواهد بود و باید از روش های کنترل تلفیقی استفاده شود.

بیماری ویروسی لپروز (Citrus Leprosis Virus)

بیماری لپروز در لیست بیماری های ویروسی محصولات کشاورزی قرار گرفته است و صنعت مرکبات را به خطر می اندازد. عامل این بیماری ویروس لپروزیس است. این بیماری به صورت مکانیکی از یک گیاه به گیاه دیگر منتقل می شود. کنه ها مهمترین عامل انتقال این بیماری هستند.
علائم: روی شاخه ها زخم شده و میوه آلوده می شود. زخم های گرد یا بیضی شکل روی میوه دیده می شود. زخم ها به رنگ قهوه ای هستند و شامل قطر ۲ الی ۳ میلیمتری هستند.
کنترل: نیاز به کنترل کنه در باغ خواهد بود به طوری که پروسه قرنطینه نیز باید به دقت صورت بگیرد.

بیماری استابورن یا ریز برگی مرکبات (Stubborn Citrus)

در برخی منابع به این بیماري بیماري لجوج یا لجباز نیز گفته میشود. این بیماري یکی از مهمترین بیماري مركبات در مناطق گرم و خشک مانند اكثر كشورهاي مدیترانه ایالتهاي جنوبی امریکا برزیل و استرالیا و احتماال افریقاي جنوبی میباشد. به طوري كه بزرگترین تهدید در تولید پرتقال و گریپ فروت در بعضی از كشورهاي مدیترانه و كالیفرنیا است. همچنین این بیماري از بیماريهاي مهم و اقتصادي مركبات در مناطق نیمه گرمسیر ایران می باشد
علت: بیماری استابورن یا ریز برگی مرکبات بر اساس پیوندهای آلوده وارد باغ می شود و در لیست بیماری های ویروسی محصولات کشاورزی قرار دارد.
علائم: تغییر وضعیت اندازه میوه ها، کاهش کیفیت میوه ها و کوچک شدن سر شاخ و شاخه ها.
روش‌های کنترل بیماری استابورن یا ریز برگی مرکبات
• استفاده از پیوندک‌های عاری از بیماری (در مناطقی که ریزبرگی یا ناقلان آن شایع نیست).
• مبارزه با این بیماری در نواحی که ناقل بیماری و منابع بیمارگر در گیاهانی غیر از مرکبات وجود دارند، بسیار مشکل است. هدف اصلی در مبارزه با این بیماری در این مناطق باید از آلودگی در باغ‌های جوان مرکبات جلوگیری شود. نهال‌های پیوندی را در محوطه‌های بسته غیر قابل نفوذ برای ناقلان پرورش داد.
• پیوندک‌های مورد استفاده را به روش ریزپیوندی نوک شاخه، عاری از citri کرد.
• ریشه‌کنی درختان آلوده در باغ‌های جوان
• تیمار درختان مبتلا به ریزبرگی با تتراسایکلین در سطح کوچک

بیماری گیاهی شانکر باکتریایی مرکبات (Bacterial Canker)

بیماری گیاهی شانکر باکتریایی یا به زبان خودمانی و رایج، بیماری شانکر مرکبات در لیست بیماری های باکتریایی محصولات کشاورزی قرار دارد و روی درختان میوه دار، مرکبات و همینطور گیاه زینتی دیده می شود. شانکر مرکبات یا Citrus Canker، یکی از مسری ترین بیماری های باکتریایی است که می تواند درختان مرکبات را تحت تاثیر قرار دهد.
در موارد خفیف این بیماری، ضایعات و زخم های زرد رنگی در قسمت های مختلف درخت از جمله میوه به وجود می آید. موارد شدید شانکر مرکبات می تواند آسیب های زیادی مانند ریزش برگ و ریزش میوه ایجاد کند. این عفونت باکتریایی به آسانی توسط ناقل های مختلفی همچون باد، آفات و حتی لباس یا ابزار انسان پخش می شود. به نظر می رسد آب و هوای مرطوب، گسترش بیماری را تسهیل می کند.
علائم: مهمترین علامت بیماری گیاهی شانکر باکتریایی یا شانکر مرکبات، وجود صمغ و شانکر روی شاخه و تنه و میوه ها است. بخش های آلوده درگیر فرورفتگی هستند. در بین بیماری های مرکبات، شانکر مرکبات بیشتر در فصل پاییز و زمستان رخ می دهد.
کنترل: سمپاشی چهار گانه یکی از روش های بسیار مناسب برای مقابله با بیماری گیاهی شانکر باکتریایی است. همینطور نیاز به هرس درختان و قطع شاخه های خشکیده پس از دوره یخبندان خواهد بود.

بیماری گموز

بیماري گموز Gummosis یا پوسیدگی طوقه و ریشه rot-Root درختان مركبات در ایران اولین بار در سال 1321 گزارش شده و در مناطق شمالی و جنوبی كشور بخصوص خوزستان و فارس وجود دارد.
عامل بیماري در بیشتر مناطق ایران citrophthora Phytophthora و parasitica Phytophthora می باشد. قارچ Phytophthora ازقارچ هاي كاذب Oomycetes است كه فرم جنسی آن بصورت oospore است. قارچ داراي تیپ هاي متفاوت وهتروتالیک است. اما زمستان گذرانی بوسیله اسپور وكالمیدسپور می باشد.
علائم بیماري بر روي طوقه در ابتدا به صورت لکه كوچک قهوه اي ظاهر شده كه خیلی نامشخص است و به تدریج گسترش یافته و جهت پخش آن به طرف بالا است وبه صورت بیضی در می آید و آوندهاي آبکش را از بین می برد. در محل آلودگی مركبات ترشح صمغ دارد از جمله موارد دیگر مورد حمله ریشه است؛ كه اغلب لهیدگی وسیاه شدن ریشه را در پی دارد. در بارندگی شدید میوه نیز بر اثر حمله قارچ دچار آسیب می شود.
معالجه: ابتدا خاك دور طوقه درخت مبتلا را كنار زده و از رسیدن آب به آن جلوگیري به عمل آورید. درخت مبتلا باید جداگانه آبیاري شود. نقطه پوسیده اگر توسعه نداشته باشد ودر مراحل اولیه پیشرفته است با یک چاقوي تیز پوست محل را تراشیده تا به بافت زنده برسیم آنگاه به وسیله محلول یک درصد پرمنگنات پتاسیم و یا مخلوط بردو و یا ارتوساید و كوپراویت به میزان یک در هزار ضدعفونی سطحی میكنیم و پس از دو هفته محل را با چسب باغبانی می پوشانیم .

ملانوز مرکبات (citrus Melanose disease)

ملانوز (سیاه زبری) یک بیماری رایج درختان مرکبات است که به جای تأثیر بر کیفیت میوه، تأثیر بصری ایجاد می کند. به طور خاص گریپ فروت ها مستعد ابتلا به آن هستند، اما سایر مرکبات جوان نیز می توانند آسیب پذیر باشند. ملانوز با ظهور ضایعات کوچک و لکه های نامنظم روی میوه مشخص می شود. پوسته ها می توانند بافت خشن داشته باشند و معمولاً در گریپ فروت ها بزرگتر هستند. ملانوز یک عفونت قارچی است که اغلب می تواند درختان مسن را با شدت بیشتری تحت تاثیر قرار دهد.

راه ها پیشگیری و مقابله با بیماری قارچی ملانوز:
• کاشت واریته مناسب (در میان مرکبات نارنگی ژاپنی و پرتقال ناول به این بیماری حساس ترند و پرتقال خونی، پرتقال والنسیا و نارنگی انشو به ملانوز مقاومند چون جستهایی که در فصل تابستان ایجاد می کنند بسیار کم است، به همین دلیل ملانوز به برگ ها و شاخه های جوان آنها خسارت بسیار کمتری می زند ).
• انتخاب منطقه کاشت مناسب (مرکبات را بایستی در مناطق آفتابی با بارندگی کم کاشت).
• هرس شاخه های خشک و مرده (شاخه های جوانی که اخیرا مرده اند منبع اصلی آلودگی اولیه برای اسپور های قارچی محسوب می شوند. هرس تمامی قسمت های خشکیده در تاج پوشش درختان، می تواند مایه بیماری زای قارچ را تا حدی از بین ببرد و شدت بیماری را کاهش دهد).
• جمع آوری تمامی بقایای هرس و برگ های روی زمین
• استفاده از سموم شیمیایی (قارچ کش های مسی) روی میوه ها و برگهای جوان درختان.
سمپاشی درختان بیمار با قارچ کش ها در جلوگیری و کنترل آلودگی سرشاخه ها تاثیر کمی دارد، مگر اینکه سمپاشی بار ها تکرار شود. با این حال در بیشتر کشور ها برای کنترل بیماری قارچی ملانوز از قارچ کش های مسی استفاده می شود. زمان مصرف قارچ کش ها برای ملانوز به شرایط آب و هوایی بستگی دارد. قارچ کش های مسی اگر به میزان کم و دفعات زیاد مصرف شوند، ملانوز را بیشتر کنترل می کنند تا زمانی که به میزان زیاد و دفعات کم مصرف می شوند. توصیه می شود که استفاده از قارچ کش ها تا آن هنگام که میوه به دو سوم اندازه کامل خود برسد به تکرار استفاده شود .

نتیجه گیری

در این مقاله با نیازهای کودی درختان مرکبات و بیماریهای آن آشنا شده‌اید. مسلما نیازهای هر زمین و خاکی با مناطق دیگر متفاوت است و شما ابتدا باید نیازهای زمین و خاک باغ خود و همچنین گیاه خود را بسنجید و سپس برای خرید کود مناسب اقدام کنید. نکته مهمی که باید آن را در نظر بگیرید روش کود دهی صحیح و زمان مناسب است. زیرا کود دهی نا به جا و خارج از نیاز گیاه، نه تنها برای آن سودی ندارد بلکه آسیب زا نیز هست.