صفر تا صد کاشت نخود

مقدمه

  • نام انگلیسی Chickpea
  • نام علمی (Cicer arietinum–C.grossum salisb)   

نخود یکی از حبوبات مهم است که در سرتاسر دنیا به ویژه در آسیا و آفریقا کشت و مصرف می شود. گیاه نخود، گیاهی یکساله و بوته ‌ای کوتاه از خانواده حبوبات است که بلندی بوته آن به حدود ۳۰ تا 50 سانتی ‌متر می ‌رسد. ساقه این گیاه پوشیده از تارهای غده ‌ای است.

نیازهای اساسی کاشت نخود

  • خاک

    کاشت نخود در بیشتر خاک ها امکان پذیر می باشد ، اما مناسب ترین خاک برای رشد نخود خاک های لومی است که به اندازه کافی در ترکیبشان آهک دارند ، که بهتر است کشاورزان آهک را با شخم پاییزه با خاک مخلوط کنند . بر خلاف خاک های  آهک دار ، خاک هایی که بافت رسی و سنگین دارند برای کاشتن نخود گیاه مناسب نیستند.

  • دما

    گیاه نخود معمولا در آب و هوای سرد تا معتدل کاشت می شود و نیاز زیادی به رطوبت ندارد. کشاورزان بذر نخود را در روز های ابتدایی فصل بهار و در صورتی که دمای خاک کمتر از پنج درجه سانتی گراد نباشند می کارند. مناسب ترین دما در روز ، ۳۵ درجه و در شب ۱۴ تا ۱۵ درجه سانتی گراد می باشد.

  • آبیاری

    آبیاری گیاه نخود بسته به شرایط آبیاری هر منطقه متفاوت است. آبیاری گیاه نخود زمانی انجام می شود که گیاه تشنه شده و زمین خشک می شود. کم آبی و همچنین آبیاری بیش از حد، هر دو باعث آسیب زدن به محصول نخود می شود.  گیاه نخود بین ۱۱۰ تا ۲۴۰ میلی لیتر آب مصرف می کند تا حدود ۹۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلو گرم در هکتار بذر تولید کند .  گیاه نخود می تواند آب را از اعماق بیشتر از ۱۵۰ سانتی متر خاک جذب کند اما بهترین جذب آب گیاه نخود ،  از عمق ۶۰ سانتی متری خاک که بیشتر ریشه ها در آن منطقه قرار دارند انجام می شود.

  • نور

    بذر نخود برای رشد بهتر نیاز به نور فراوان و مستقیم خورشید دارد. نخود در شرایط “نورکامل” رشد می کند، بنابراین  باید یک منطقه ای را انتخاب کنید که حداقل شش ساعت از نور مستقیم خورشید را دریافت کند.

تناوب زراعی

نخود را در تناوب پس از ذرت قرار می دهند. ترتیب معمولی مورد استفاده ذرت، نخود، غلات دانه ریز و یک گیاه علوفه ای است. تناوبی که دارای سیب زمینی است برای نخود مفید نیست زیرا برای کنترل جرب(Scab)سیب زمینی نیاز به PH اسیدی است.

بعد از انواع زودرس نخود گیاهی چون لوبیا سبز یا سویا می کارند و به عبارتی سیستم کاشت مضاعف را به اجرا می گذارند این امراز بعضی لحاظ موفقیت آمیز است اما خطر آفات و بیماری را افزایش می دهد مخصوصاً از این نظر که این گیاهان به برخی از ارگانیسم های مشترک حساس هستند.

کشت مداوم نخود باعث افزایش بیماری و آفات می شود. لذا در یک مزرعه هر 4 الی 5 سال یکبار بایستی اقدام به کشت نخود کرد.

انتخاب بذر

از بذور اصلاح شده که بوجاری و ضدعفونی بر علیه بیماری‌های قارچی شده اند استفاده شود. ضد عفونی بذر قبل از کاشت نخود با قارچ کش هایی نظیر کاربندازیم، مانکوزب، بنومیل، زینب جهت کنترل بیماری برق زدگی الزامی است. در این زمینه کشت ارقام هاشم، آزاد و آرمان در مناطق معتدل و نیمه گرمسیر به صورت پاییزه و کشت ارقام آزاد و آرمان به صورت بهاره در مناطق سردسیر دیم توصیه می گردد .

میزان بذر

مصرف 80 تا 120كيلوگرم در هکتار، بسته به وزن صد دانه رقم مورد كاشت و براساس تراكم 25 30- بوته(براي كشت بهاره) و 40-35 بوته (براي كشت پاييزه) در متر مربع توصيه مي شود. و بذور بهتر است قبل از كشت با قارچ كش مناسب ضد عفوني شوند.

زمان کاشت

زمان کاشت یکی از عوامل بسیار مهم و مؤثر در دستیابی به عملکرد بالادر گیاه نخود می باشد. تأخیر در کاشت سبب کاهش طول دوره رشد و کاهش عملکرد می گردد. کشت پـاییزه (15 آبـان لغایـت5 آذر) در مناطق معتدل سرد، نیمه گرمسیري و گرمسیري. کشت بهاره در منـاطق سـرد بـه محـض گاورو شدن زمین در اواخر زمستان یا اوایل بهار صورت می گیرد.

عمق و روش کاشت

عمق مناسب 5-8 سانتي متر و با استفاده از ردیف کار، خطی کارهاي پنوماتیک، هاسیا، همدان کـار و یـا کشـت گسـتر کاشت شود.

مراحل رشد نخود

  • قبل از کاشت
  • مرحله رشد
  • قبل از کاشت
  • نوع کود
  • کود اوره

    کود فسفاته

    کود پتاسه

    کود مرغی

  • میزان مصرف
  • 100-150 کیلوگرم در هکتار

    100-150 کیلوگرم در هکتار

    50-100 کیلوگرم در هکتار

    1000-1500 کیلوگرم بر هکتار

  • نحوه مصرف
  • قبل از شخم
  • جوانه زنی

    بعد از کاشت، بذر در خاک جوانه می‌زند. رطوبت منجر به باز شدن پوشش دانه می‌شود. این بدان معنی است که پوسته سخت نرم شده و شکافته می‌شود. ریشه‌ها به سمت پایین شروع به رشد می‌کنند و یک شاخه به سمت بالا رشد می‌کند.

  • 4 تا 6 برگی

    به تدریج در این مرحله با تولید اندام هوایی و سبزینه گیاه سطح جذب افزایش پیدا کرده و گیاه با انجام فتوسنتز شروع به تولید ماده خشک می کند. نیاز گیاه در این مرحله به سه عنصر اولیه( ازت، فسفر و پتاسیم) زیاد می باشد و برای فعالیت نیازمند تامین این منابع است. با توجه به گره هایی که در ریشه حبوبات جهت جذب نیتروژن محلول وجود دارد کوددهای حاوی ازت نسبت به سایر محصولات کمتر مورد نیاز است.

  • مرحله رشد
  • 4 تا 6 برگی
  • نوع کود
  • کود سه بیست
  • میزان مصرف
  • 2 تا 3 کیلوگرم در هزار لیتر آب
  • طریقه مصرف
  • به صورت محلول پاشی
  • رویش کامل بوته

    این مرحله توصیه به استفاده از اسید هیومیک ها می تواند بسیار موثر باشد و باعث رشد سریع تر آن شود زیرا گیاه بیشترین مقدار ماده غذایی خود را از خاک تامین میکند و هیومیک اسیدها علاوه بر تحریک رشد باعث ایجاد شرایط مناسب در خاک و اطراف ریشه و جذب بیشتر مواد مغذی  از طریق  اتصال به آنها می شوند.

  • مرحله رشد
  • رویش کامل بوته
  • نوع کود
  • هیومیک اسید
  • میزان مصرف
  • 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار
  • طریقه مصرف
  • همراه با آبیاری
  • گلدهی

    در مرحله گلدهی و تشکیل میوه، نیاز به فسفر و کودهای ریزمغذی به همراه آمینو اسیدها می باشد که فرایند گلدهی را بهتر و از طرفی تعداد تبدیل گل به میوه هم بیشتر می شود.

  • مرحله رشد
  • قبل از گلدهی
  • گلدهی
  • نوع کود
  • کود فسفر بالا 10 52 10
  • کود فسفر بالا 10 52 10
  • میزان مصرف
  • 2 کیلو در هزار لیتر آب
  • 5 تا 10 کیلوگرم در هکتار
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • آبیاری
  • تشکیل غلاف

    با توجه به میزان پتاس قابل دسترس موجود در خاك، افزودن سطوح مختلف کود پتاسیم در این مرحله  تاثیر زیادی در میزان برداشت، افزایش دانه بندی و عملکرد دانه خواهد داشت.

  • مرحله رشد
  • تشکیل غلاف
  • نوع کود
  • کود پتاس بالا 36 12 12
  • میزان مصرف
  • 2 تا 3 کیلوگرم در هزار لیتر آب
  • طریقه مصرف
  • محلول پاشی
  • دانه بندی

    استفاده از کودهای پتاسیم در پر شدن و افزایش کیفیت دانه ها کمک کننده می باشند.

  • مرحله رشد
  • دانه بندی
  • نوع کود
  • سولفات پتاسیم
  • میزان مصرف
  • 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار
  • طریقه مصرف
  • آبیاری

آفات نخود

کرم پیله‌خوار Heliothis

از جمله مهم‌ترین آفات نخود بانام علمی Heliothis viriplacaاست که هر ساله خسارت زیادی به مزارع نخود وارد می‌کند. آفت کرم پیله خوار نخود با تغذیه کردن از برگ، گل و سوراخ کردن غلاف، از دانه ها تغذیه می کند و موجب کاهش محصول و عملکرد مزرعه می شود. لاروهاي جوان از پارانشیم برگ و اندامهاي زایشی نخود (گل و غنچه) تغذیه می کنند.

روش های کنترل آفت:

  • کنترل شیمیایی

    بهترین زمان مبارزه شیمیایی در زمان لاروهای سن 1 و 2 و قبل از ورود آفت به داخل گیاه است. بهتر است از سموم توصیه شده در ادامه استفاده شود:

    تیودیکارب 80 درصد DF به میزان 0/75 الی 1 کیلوگرم در هکتار

    ایندوکساکارب 15 درصد SC به میزان 200 میلی لیتر در هکتار

    ایندوکساکارب 15 درصد EC به میزان 200 میلی لیتر در هکتار

    پیریدالیل 20 درصد EC به میزان 200 میلی لیتر در هکتار

    لوفنورون 5 درصد EC به میزان 400 میلی لیتر در هکتار و یا 2 در هزار

  • کنترل مکانیکی

    شخم عمیق زمین پس از برداشت محصول موجب به هم خوردن پناهگاه زمستانی آفت ها می شود.

    کشت هم زمان گندم و جو و نخود و همچنین تراکم کاشت رعایت شود.

    بهتر است در کشت بهاره کشت زود هنگام صورت گیرد زیرا درکشت زود هنگام نخود، به دلیل طولانی تر شدن دوره هاي رویشی و زایشی، مرحله حساس پرشدن دانـه بـا شـرایط مطلوب از نظر رطوبت و دما مصادف می شود و موجب افـزایش عملکـرد دانه و محصول می شود.

    کنترل آفت کرم پیله خوار نخود در کشت پاییزه راحت تر است. توصیه می شود در صورت امکان کشت پاییزه نخود صورت گیرد.

    یخ آب زمستانه موجب از بین رفتن شفیره های کرم پیله خوار در عمق خاک می شود.

  • کنترل بیولوژیکی

    کاربرد حشره کش زیستی BT  جهت کنترل لاروهاي سنین پایین آفت موثر است. همچنین کنترل بیولوژیک با زنبورهاي پارازیت تریکوگراما و براکون توصیه می شود.

سوسک چهار نقطه‌ای حبوبات Four-spotted bean weevil

اين حشره  با نام علمیllosobruchus maculates F يکي ازمهم ترين آفات حبوبات مخصوصًا لوبيا چشم بلبلي در مزرعه وانبار مي باشد و به خاطرحساس بودن اين محصول همه ساله خسارت زيادي به آن وارد مي شود.آلودگي از مزرعه آغاز شده وآفت همراه با محصول درمراحل مختلف نشو ونما به انبار منتقل مي شود و در شرايط مناسب از نظرحرارت ورطوبت،نشو ونما وخسارت حشره درانبارادامه مي يابد.

حشرات ماده اغلب دانه هايي رابراي تخم ريزي انتخاب مي کنند که لارو بتواند از آن ها تغذيه کند واگر اين انتخاب با دقت کافي انجام نشود لارو جوان ضمن کندن دالان براي نفوذ به دانه،درآغازکاراز بي نمي رود.حشرات کامل براي تغذيه رغبتي نشان نميدهند، ويا حداقل درانبارهاچيزي نمي خورند؛ روي هرغلاف معمولاًبيشتراز2تا3عدد تخم ديده نمي شود،ولي درانبارها اگرتراکم جمعيت آفت زياد باشد ممکن است تمام سطح دانه هاپوشيده ازتخم شود لارو جوان که بعد از3تا4 روز از تخم بيرون مي آيد بدون اينکه در سطح دانه نمايان شود ازمحل زير تخم، مستقيمًا به درون دانه نفوذميکند

روش های کنترل آفت:

  • کنترل مکانیکی

    سرمادهی با درجه ۱۱- درجه سانتیگراد روی این آفت مؤثر است و میزان مرگ و میر در حشرات کامل پس از ۱۲۰ ساعت و در تخم و لاروها پس از ۱۴۴ ساعت تماس با درجه برودت صددرصد بوده است.

  • کنترل شیمیایی

    استفاده از 5/0 گرم در متر مکعب فسفین (معادل 5/1گرم در متر مکعب فسفید آلومینیم) در مدت 72 ساعت گازدهی می‌توان آن را کنترل نمود.

  • کنترل بیولوژیکی

    اسانس گیاهان آویشن، بومادران و شوید روی سوسک چهار نقطه ای حبوبات بازدارندگی قابل توجهی دارد ، پودر بذر و برگ اکالیپتوس روشی کم هزینه و مؤثر برای کنترل آفات انباري مي باشد. همچنین مطالعات نشان میدهد که اسانس گونه های مختلف خانواده نعنايان خصوصا پونه و ريحان سمیت تنفسی شدیدی روی سوسک چهار نقطه­ای حبوبات دارند.

بیماری های نخود

بیماری برق زدگی نخود Ascochyta Blight of Pea

یکی از مهم‌ترین بیماری‌های قارچی نام عامل قارچ Ascochyta rabiei است که هر ساله در هر دو کشت بهاره و پاییزه در مزارع نخود خسارت زیادی وارد می‌کند. خسارت این بیماری در کشت پاییزه بیش از کشت بهاره می‌باشد. کلیه ارقام محلی از جمله بیونیج در کرمانشاه، گریت در لرستان، جم در ایلام، کوروش در گلستان و سایر ارقام محلی در استان‌های دیگر به بیماری برق‌زدگی حساس هستند. بیماری برق زدگی نخود در گیاهان مسن تر در ابتدا به صورت لکه های آبسوخته رنگ پریده و کمرنگ روی برگ ها ظاهر می شود. با گذشت زمان، این لکه ها قهوه ای شده و یکسری نقاط سیاه رنگ کوچک به صورت حلقه های متحدالمرکز در قسمت مرکزی لکه ها ایجاد می گردد. لکه های کشیده تا بیضی قهوه ای با نقاط سیاه نیز ممکن است روی ساقه ایجاد شود. در موارد شدید، این لکه ها دور ساقه را احاطه کرده و در نهایت در هوای نامساعد باعث شکسته شدن ساقه می شوند. لکه های غلاف از لحاظ ظاهری شبیه لکه های روی برگ هستند. گیاهان ممکن است به طور کامل دچار سوختگی شده و به صورت نواحی قهوه ای در مزرعه قابل مشاهده باشند. بذرهای آلوده به بیماری ممکن است بیماری را به گیاهچه ها منتقل کنند و باعث ایجاد لکه های قهوه ای تیره در قاعده ساقه شوند.

روش های کنترل بیماری :

  • کنترل مکانیکی

    استفاده از بذر سالم و عاری از قارچ، ضدعفونی بذور با استفاده از قارچ کش های سیستمیک مانند مانکوزب

    کاشت بذور در عمق های 15 سانتی متر یا بیشتر

    شخم های عمیق و خاکورزی خاک موجب از بین رفتن قارچ ها در خاک می شوند.

    عدم استفاده بی رویه از کودهای نیتروژن

    کشت ارقام مقاوم به بیماری. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات کلیه ارقام محلـی از جملـه بیـونیج در کرمانشـاه، گریـت در لرستان، جم در ایلام، کوروش در گلستان و سایر ارقام محلی در استان هاي دیگر به بیمـاري بـرق زدگی حساس هستند. ارقام هاشم و آرمان، عادل و رقم سارال به این بیماري مقاوم و رقم آزاد به این بیماري متحمل است.

    رعایت تناوب زراعی (2 سال تناوب، برای از بین بردن این بیماری در خاک کافی است)

    تاریخ کاشت به موقع. در کشت زود هنگام ممکن است تشکیل غلاف با بارندگی همراه شود و مسبب شیوع بیشتر بیماری برگ زدگی نخود و خسارات محتمل می شود.

    عدم آبیاری مزرعه به صورت بارانی

    رعایت فاصله کشت جهت تهویه مناسب خاک و گیاه

  • کنترل شیمیاایی

    استفاده از سموم زیر به صورت سمپاشی  علی الخصوص بعد از بارندگی برای مبارزه با بیماری برگ زدگی نخود توصیه می شود؛

    مانکوزب (دیتان ام) 80 درصد WP به میزان 2 در هزار

    تیابدازول (تکتو) 60 درصد WP به میزان 2 در هزار

    محلول­ پاشی سموم اپتان (ارتوساید، کاپتان) و کلروتالونیل (داکونیل) به صورت دوره ای تا پایان بارندگی فصلی نیز کارساز خواهد بود

  • کنترل بیولوژیک

    تاکنون روش کنترلی بیولوژیک برای این بیماری گزارش نشده است.

پژمردگی فوزاریومی نخود

نام عامل قارچ  Fusarium oxysporum یکی دیگر از بیماری‌های مهم نخود می‌باشد که بیشتر در کشت بهاره به مزارع نخود خسارت وارد می‌نماید.

روش های کنترل بیماری :

  • کنترل مکانیکی

    نظر به اینکه مدیریت بیماری‌های خاکزاد مشکل است و کاربرد یک روش خاص، قادر به کنترل مؤثر بیماری نیست. تناوب زراعی، تغییر زمان کاشت، استفاده از بذور عاری از بیماری، از بین بردن بقایای آلوده و استفاده از قارچکش‌های ضدعفونی کننده بذور از جمله روش‌های توصیه شده برای کنترل این بیماری هستند. کلیه ارقام محلی به این بیماری حساس می‌باشند. با توجه به اینکه اسپور قارچ عامل پژمردگی فوزاریومی تا 5سال بقای خود را در خاک حفظ می‌کند لذا توصیه می‌گردد تا 5 سال از کشت گیاه نخود در زمین‌های آلوده به این بیماری خودداری گردد.

  • کنترل شیمیایی

    ضدعفونـی بذرهـای نخـود با قارچ کش هـای مانکـوزب یـا کاربوکسـین تیـرام یا بنومیل بـه میزان 1 تـا 2در هـزار مفیـد خواهدبود.

  • کنترل بیولوژیکی

    باکتری هایی از جنس ريزوبیوم و سودوموناس قادر بوده اند این بیماری را کنترل کنند.

علف های هرز

نخود در رقابت با علفهای هرز ضعیف است علف های هرز با رشد زیاد مانند خارلته (Circium arvense)ضمن تولید اشکال در برداشت محصول آنرا نیز کاهش می دهند.مهم ترین علف های هرز مزارع نخود عبارتند از: سلمه تره، تاج خروس، ماشک، پیچک صحرایی و سس. مشکل علفهای هرز در صورت کشت نخود در زمینی که قبل از آن چمن کاشته شده باشد بسیار زیاد خواهد بود. هرس کردن در حد فاصل بین کاشت تا سبز شدن، گیاهچه های علف های هرز را از بین می برد. هنگامی که نخود سبز می شود از هرس کردن باید خودداری نمود تا گیاه بخوبی ریشه بگستراند. هرس کردن در مرحله 4 تا 6 برگی نخود امکان پذیر است، اما بدون خسارت نخواهد بود.

با استفاده از علف‌کش‌ انتخابی سوپر گالانت (1 لیتر در هکتار) یا گالانت (2 لیتر در هکتار) می‌توان علف‌های هرز نازک ‌برگ و با استفاده از علف‌کش انتخابی لنتاگران (5/3 یا 5/2 لیتر در هکتار) می‌توان علف‌های هرز پهن‌برگ یکساله را در مزارع نخود کنترل نمود.

کنگرصحرایی(خارلته) (Gundelia tuornefortii)

علف هرز سلمه تره (Chenopodium album)

علف هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus)

علف هرز پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis)