انواع کودهای نیتروژن دار
نیتروژن ( N ) اولین و اصلی‌ترین عنصر مورد نیاز گیاهان است که توسط کود نیتروژن به زمین داده میشود و به آن نجات دهنده‌ی خاک و درختان نیز می‌گویند. البته به صورت اصولی و اولیه زمین دارای عنصر ازت می‌باشد اما به سبب کشت‌های مداوم و استفاده از روش‌های نادرست در کشت برای اینکه بتوانیم باز هم به کشت مواد غذایی در زمین‌هایمان ادامه بدهیم باید از کودهای تقویتی مانند کود نیتروژن برای زمین استفاده کنیم. کود نیتروژن بالا، ازت مورد احتیاج خاک را به بهترین نحو به محصولات کشاورزی و درختان می‌رساند و متابولیسم گیاه را تسریع میکند. کود نیتروژن یکی از کودهای پر کاربرد بوده که شما کشاورزان می‌توانید آن را در انواع گوناگون مورد استفاده قرار دهید و رشد و کارایی محصولات خود را افزایش دهید. چنانچه کود نیتروژن به مقدار مورد نیاز به درختان و گیاهان داده نشود، موجب کاهش قابل توجه در رشد و کارایی محصولات شده و در نتیجه پژمردگی آن‌ها را به دنبال خواهد داشت.
مزایای کود نیتروژن
پس از استفاده از کودهای نیتروژنه، اثرات و خواص آن بر روی گیاهان و درختان به خوبی قابل مشاهده خواهد بود.
مزایای کود نیتروژن بالا عبارتند از :
1.استفاده‌ی درختان و گیاهان از کود نیتروژن بالا مقدار کلروفیل را در درختان بالا می‌برد و به جزء دادن شکلی سرسبز و با طراوت به آن‌ها ، عملیات فتوسنتز را هم توسعه می‌دهد و از این راه باردهی درختان را افزایش می‌دهد.
2.کود ازته باعث گسترش ریشه‌ی گیاهان و درختان میشود و این مزیت در بهتر شدن جذب عنصرها و مواد مغذی در خاک نقش دارد.
3.کود نیتروژن به علت داشتن آمینو اسید در فرمول خود باعث خوشه بندی بهتر در غلات می شود.
4.این نوع کود در مبارزه با آفات و بیماری های موجود در گیاهان نقش موثری دارد.
5.با استفاده از این نوع کود وزن و میزان دانه‌های محصولات دانه دار افزایش پیدا میکند.
6.تعداد برگ‌های خشک و پژمرده را در قسمت‌های پایینی درخت و گیاه کاهش می‌دهد.
7.این کود، به گیاهان و محصولات کشاورزی در شرایط سخت و تنش زا کمک میکند.
انواع کود نیتروژن دار
کودهای نیترات (NO3)
کودهای نیترات حاوی نیتروژن به شکل نیترات هستند. این نوع کود به این علت که به راحتی در آب حل می شوند و به سرعت در دسترس گیاه قرار میگیرند، ترجیح داده میشوند در موقعیتی غرقابی و مرطوب مواد تشکیل دهنده کود نیترات شسته شده و به شکل گاز در دسترس گیاه قرار می گیرند. از جمله کودهای نیترات که در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرند؛ نیترات سدیم، نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم هستند.
- نیترات سدیم NaNO3 (فرم های معدنی آن با عنوان نیتراتین و نیتراتید و سودای نیتر شناخته می شود)
- نیترات کلسیم Ca(NO3)2
- نیترات پتاسیم KNO3
نیترات ها در آب حل می شوند و بنابراین با حرکت آب در خاک حرکت می کنند. بارندگی نیترات‌ها را به سمت پایین می شوید، جایی که ممکن است وارد کانال های زهکشی شوند و از بین بروند. از سوی دیگر در دوره‌های خشک، زمانی که آب از خاک تبخیر می شود، نیترات میتواند به سمت بالا حرکت کند و ممکن است در سطح خاک انباشته شود. به دلیل حلالیت بالای این ماده در آب، معادن آن عمدتاً در مناطق خشک و کم بارش قرار دارد. هنگامی که خاک غرقاب می شود، موجودات خاک اکسیژن مورد نیاز خود را از نیترات ها می گیرند و نیتروژن را به صورت گازی باقی می گذارند که به هوا می رود. این به عنوان نیترات زدایی شناخته می شود و منبع رایج از دست دادن نیتروژن در خاک های رسی با بافت ریز است.
کود ازته نیترات حاوی درصد کمتری از نیتروژن نسبت به سایر گروه ها به همین جهت استفاده از آن‌ها به عنوان منبع کود ازت در خاک نسبت به بقیه کمتر است، اما در عوض بدون هیچ گونه تغییر شیمیایی در خاک، به راحتی برای استفاده از گیاهان در دسترس می باشد.
کودهای آمونیومی(NH4)
کودهای آمونیومی محلول در آب هستند و ماهیتی اسیدی دارند؛ اگرچه آمونیوم محلول در آب است، اما به آسانی به ذرات خاک رس و مواد آلی می چسبد، بنابراین از شسته شدن آن جلوگیری میکند. سپس در طول فصل رشد، میکروارگانیسم های خاک آمونیوم را به نیترات تبدیل می کنند که شکل اصلی گیاه است. مطلوب ترین شرایط خاک برای این فرآیند تبدیل عبارتند از: pH خاک 7، رطوبت در 50 درصد ظرفیت نگهداری آب خاک، و دمای خاک 26 درجه سانتیگراد. از جمله کود های آمونیومی که در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از:
- سولفات آمونیوم (NH4)2SO4)
- آمونیوم کلرید یا نشادر( (NH4Cl
سولفات آمونیوم (ِAmmonium sulfate) یک نمک معدنی با کارایی بسیار زیاد در بخش های کشاورزی و صنعتی است. مهمترین کاربرد این ماده تهیه کود شیمیایی است. کود سولفات آمونیوم شامل ۲۱% نیتروژن (ازت) به شکل یون آمونیوم | Ammonium و ۲۴% به شکل سولفات | Sulfate است.
مصرف نیتروژن برای رشد رویشی در تمامی گیاهان لازم است و در برخی از درختان موجب تسریع گلدهی، میوه دهی و بالارفتن وزن محصول می شود. از طرفی مصرف بیش از حد از این کود شیمیایی عوارض مصرف بیش از حد عنصر نیتروژن در گیاهان را به دنبال دارد. عوارضی نظیر رشد علف های هرز در رقابت با درختان، رسیدگی بیش از حد محصول، مشکلات انبارداری و سایر معضلاتی که با پایین آمدن کیفیت آب و خاک کشاورزی پدید خواهد آمد.
جوانه زنی سورگوم در سطوح مختلف کودهای نیتروژنه
کودهای نیترات و آمونیوم
در این گروه از کود نیتروژن هم نیترات و هم آمونیوم موجود است و از کودهای محلول در آب می باشند؛ به همین دلیل به راحتی در دسترس گیاهان قرار میگیرند. در دسترس بودن آمونیوم از دست دادن توسط شستشو را کاهش می دهد. کودهای نیترات و آمونیوم ماهیت اسیدی دارند، و تنها استثناء نیترات کلسیم آمونیوم می باشد که در واکنش خنثی است. این گروه از کودها شامل:
- نیترات آمونیوم NH4NO3
آمونیوم نیترات (Ammonium nitrate) با فرمول شیمیایی (NH4NO3)، یک ترکیب شیمیایی است که از ترکیب گاز آمونیاک (NH3) و اسید نیتریک غلیظ (HNO3) تولید میشود و دارای حدود 34% نیتروژن است. این واکنش به شدت گرماز است و محصول نهایی آن مایعی غلیظ، نیترات آمونیوم معروف به (AN) است.
کلسیم آمونیوم نیترات (CAN)
کودی است که به صورت ترکیبی (مخلوط) حدود 20%-30% کلسیم (CaCO3) و 70%-80% نیترات آمونیوم (NH4NO3) است و منبعی عالی برای تامین نیتروژن و کلسیم مورد نیاز گیاهان محسوب میشود. وجود کلسیم به عنوان ماده مغذی ثانویه در این کود بر پروتئین موجود در غلات تاثیر ویژه‌ای دارد و موجب افزایش ارزش غذایی این کود میشود.
تاثیر کود نیتروژنه بر وزن هزار دانه
کودهای آمیدی
کودهای آمیدی محلول در آب و ماهیت رطوبتی دارند، این نوع کودهای ازته در اثر فعالیت میکروارگانیسم ها به کربنات آمونیوم و سپس به نیترات تبدیل می شوند. انواع کودهای آمیدی عبارتند از:
- اوره
یکی از کودهاي مصرفی، کود اوره است. کود اوره که به کود شکري نیز معروف است در سطح جهان از پر مصرف ترین و ارزان ترین کودهاي شیمیایی نیتروژنی است، ولی خاصیت اسید زایی چندانی ندارد. این کود 46 %نیتروژن دارد و حلالیت آن در آب خیلی خوب است و با آب خاک حرکت می کند و بنابراین اگر به آمونیاک و سپس آمونیوم تبدیل نشود، از طریق شستشو از بین می رود. تبدیل به آمونیاک تنها 2 تا 4 روز طول می کشد که رطوبت و دمای خاک برای رشد گیاه مطلوب باشد. بیش از 90 % نیتروژنی که در مزارع ایران مصرف میشود به صورت اوره می باشد.
کلسیم سینامید CaCN2
کودی است که به صورت ترکیبی حدود 20 درصد نیتروژن به شکل نیترات و 50 درصد کلسیم می باشد و می تواند نیاز گیاه به کلسیم را سریعا برطرف نماید. این کود با افزایش باروری خاک در نتیجه فعال شدن ارگانیسم ها و میکروبهای مفید، پایدار کردن pH خاک ، سرعت بخشیدن به فرایند کامپوست، بهبود ساختار خاک با مصرف مرتب، کاهش علف هرز و حلزون و سرکوب بیماری های پوسیدگی ریشه و ساقه روی عملکرد گیاه تاثیر می گذارد.
زمان استفاده از کودهای نیتروژنه
نيتروژن گلوگاه رشد بوده، زیرا بیشترین درصد اندام گیاهی را تشکیل می دهد و در صورت عدم مصرف بهینه کودهای نیتروژنی، کشاورز با بیشترین کاهش تولید مواجه می شود. در ميان غلات، ذرت و برنج به دليل عملکرد بالاتر، بعد از نيتروژن، نسبت به پتاسيم و روي پرتوقع تر مي باشند. پويایي و تحرك بالاي نيتروژن در خاك باعث شده كه زمان مصرف آن براي موفقيت در توليد دانه و پروتئين از اهميت ويژهاي برخوردار باشد. بهترين زمان مصرف آن ها نزديك به زمان حداكثر نياز مطابق با مراحل رشد محصولات زراعی به شرح ذیل مي باشد:
- يك چهارم قبل از كاشت
- يك چهارم در مرحله پنجه دهي
- يك چهارم در مرحله تشكيل ساقه
- يك چهارم در مرحله گلدهی
نتیجه گیری
توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نمیتوان انواع کود های شیمیایی را به بهانه تاثیر بیشتر با هم مورد استفاده قرار داد، زیرا عناصر مختلفی که در هر کودی به کار رفته است ممکن است بر روی هم اثر سوء داشته باشند، به عنوان مثال: عنصر پتاسیم باعث اختلال در جذب عنصر روی و منگنز می شود و یا عنصر کلسیم باعث تشدید کمبود عناصر منیزیم، روی و آهن می شود.
بررسی تخصصی خاک و ویژگی های گیاه و هم چنین شرایط آب و هوایی و نکات مهم دیگر برای کود دهی هم چون نوع کود، میزان مصرف، زمان مصرف و روش کود دهی از جمله مواردی هستند که نیاز به بررسی تخصصی و مشورت با افراد با تجربه در این زمینه دارد.